İçindekiler
Dünya genelinde insanlığın en büyük tehlikelerinden biri olan mayınlarla mücadele, uluslararası hukukun en önemli çalışma alanlarından biri olma özelliğini koruyor.
Ottawa Sözleşmesi Nedir?
Ottawa Sözleşmesi, anti-personel kara mayınlarının kullanımını, üretimini, stoklanmasını ve transferini yasaklayan uluslararası bir anlaşmadır. Anti-Personel Mayınlarının Kullanımının, Stoklanmasının, Üretilmesinin ve Transferinin Yasaklanması ve Bunların İmhası Sözleşmesi adıyla da bilinir. 1997 yılında Kanada’nın başkenti Ottawa’da kabul edilen sözleşme, 1999’da yürürlüğe girmiştir.
Dünya genelinde milyonlarca sivilin hayatını tehdit eden mayınların yasaklanması amacıyla oluşturulan bu sözleşme, uluslararası insani hukuk çerçevesinde önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir.
Ottawa Sözleşmesi’nin Amacı Nedir?
Ottawa Sözleşmesi’nin temel amacı, kara mayınlarının yol açtığı sivil ölümlerini ve yaralanmalarını önlemektir. Özellikle savaş sonrası bölgelerde kalan mayınlar, yıllarca süren tehlike oluşturmaktadır.
Anlaşmanın başlıca hedefleri arasında anti-personel mayınlarının tamamen yasaklanması, mevcut mayın stoklarının imha edilmesi, mayın döşenmiş bölgelerin temizlenmesi ve mayın mağdurlarına destek sağlanması yer almaktadır. Taraf olan ülkeler, ellerindeki tüm anti-personel mayınlarını imha etmeyi ve topraklarını mayınlardan arındırmayı taahhüt eder.
Ottawa Sözleşmesi’nin Maddeleri Nelerdir?
Sözleşme kapsamında taraf ülkelerin uyması gereken bazı önemli kurallar bulunmaktadır. İlk olarak, anti-personel mayınlarının savaş veya savunma amaçlı kullanımı tamamen yasaklanmıştır.
Bunun yanı sıra, hiçbir ülke anti-personel mayını stoklayamaz, üretemez veya başka bir ülkeye satamaz. Sözleşmeyi imzalayan ülkeler, en geç dört yıl içinde ellerindeki tüm anti-personel mayınlarını imha etmek zorundadır.
Ayrıca, sınırları içinde anti-personel mayını bulunan ülkeler, bu mayınları on yıl içinde temizlemeyi taahhüt etmektedir. Bununla birlikte, mayın patlamaları sonucu yaralanan bireyler için tıbbi bakım, protez desteği ve rehabilitasyon çalışmaları yapılması zorunludur.
Mayın temizleme çalışmalarına destek sağlamak amacıyla ülkeler arasında iş birliği yapılması da sözleşmenin önemli maddelerinden biridir. Maddi kaynaklar ve teknik destekler, ihtiyacı olan ülkelere yönlendirilerek süreç hızlandırılmaktadır.
Ottawa Sözleşmesini Kaç Ülke İmzaladı?
2025 yılı itibarıyla Ottawa Sözleşmesi’ni 164 ülke imzalamıştır. Bu ülkeler, anlaşma şartlarını yerine getirmeyi ve kara mayınlarının tamamen kaldırılması için çalışmalar yapmayı taahhüt etmiştir.
Ancak bazı ülkeler, askerî ve güvenlik gerekçeleriyle bu anlaşmayı imzalamamıştır.
Ottawa Sözleşmesini İmzalamayan Ülkeler Hangileridir?
Bazı ülkeler, anti-personel mayınlarının askeri savunma açısından kritik olduğunu savunarak bu anlaşmaya taraf olmamıştır. İşte Ottawa Sözleşmesi’ni imzalamayan ülkeler:
- Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
- Rusya
- Çin
- Hindistan
- Pakistan
- İran
- Mısır
- İsrail
- Kuzey Kore
Bu ülkeler, sınır güvenliği, askerî operasyonlar veya caydırıcılık gibi nedenlerle anti-personel mayınlarını tamamen yasaklamaya yanaşmamıştır.
Ottawa Sözleşmesi’nin Önemi ve Etkileri
Ottawa Sözleşmesi, dünya çapında mayın kullanımını önemli ölçüde azaltmıştır. 1997’den bu yana 50 milyondan fazla anti-personel mayını imha edilmiş, mayın temizleme çalışmaları sayesinde birçok ülke mayınlardan arındırılmıştır.
Bunun yanı sıra, mayın mağdurlarına yönelik tıbbi ve sosyal destek programları artırılmıştır. Ancak, sözleşmeyi imzalamayan ülkelerde mayın kullanımının devam etmesi, sivil kayıplara neden olmaktadır.
Ottawa Sözleşmesi Mayın Tehlikesini Bitirebilir mi?
Anlaşmayı imzalamayan büyük ülkeler (ABD, Rusya, Çin, Hindistan, Pakistan, İsrail vb.) hâlâ kara mayınları kullanıyor veya stoklarında büyük miktarda mayın bulunduruyor. Bu ülkeler, güvenlik gerekçeleriyle sözleşmeye katılmadıklarından, küresel çapta mayınsız bir dünya hedefine ulaşmak zorlaşıyor.
Daha önce döşenmiş milyonlarca kara mayını hâlâ aktif durumda. Özellikle savaşlardan etkilenen Afrika, Orta Doğu ve Güney Asya gibi bölgelerde mayın temizleme çalışmaları yeterince hızlı ilerlemiyor. Bazı ülkeler, ekonomik ve teknik yetersizlikler nedeniyle mayın temizleme sürecini tamamlayamıyor.
Geleneksel orduların yanı sıra, terör örgütleri ve yasa dışı gruplar da mayın kullanıyor. PKK, Taliban, IŞİD gibi örgütler, Ottawa Sözleşmesi’ne taraf olmadıkları için bu yasağa uymuyor. Bu da sözleşmenin etkisini sınırlıyor.
Ottawa Sözleşmesi’ni imzalayan bazı ülkeler, mayınları tamamen bırakmamış olabilir. Anlaşmanın etkili olabilmesi için denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi gerekiyor.
Sözleşme sayesinde dünya genelinde mayın üretimi, satışı ve kullanımı büyük oranda azaldı. Ancak, imzalamayan ülkeler, eski mayın tarlaları ve terör örgütleri gibi faktörler nedeniyle tehlike tamamen sona ermemiştir. Eğer büyük ülkeler de sözleşmeye katılır ve mayın temizleme projelerine daha fazla destek verilirse, gelecekte bu risk önemli ölçüde azaltılabilir. Ancak şu an için “mayın tehlikesi tamamen bitti” demek mümkün değildir.
Rusya – Ukrayna Savaşı ekseninde gelişen güvenlik riskleri sebebiyle NATO ülkeleri de bu anlaşmadan çekilmeyi planlıyor. Son olarak; Polonya, Litvanya, Estonya ve Letonya yöneticileri, bölgedeki güvenlik endişelerini gerçekçe göstererek, antipersonel mayınların kullanımını yasaklayan Ottawa Antlaşması’ndan çekilmeyi planladıklarını açıkladı.
