Kırgızistan güvenlik güçleri, ülkede iktidarı şiddet yoluyla ele geçirmeyi hedefleyen bir darbe girişimini engelledi.
Yetkililer, provokasyonlar, sahte videolar ve silahlı gruplar aracılığıyla halkı sokağa dökerek yönetimi devirmeyi amaçlayan yapılanmanın çökertildiğini açıkladı.
Darbe girişimine dair haberlerden önce Kırgızistan, Tacikistan’ın Hocent kentinde; Özbekistan ve Tacikistan ile beraber Hocent beyannamesi olarak tarihe geçen önemli bir bölgesel anlaşmaya imza atmıştı.
“Yapay Kriz” planlanmış
Kırgızistan Ulusal Güvenlik Devlet Komitesi (GKNB) tarafından yapılan açıklamaya göre; 2025 yılının başından bu yana “ideolojik ilham vericilerin” rehberliğinde faaliyet gösteren bir grup izleniyordu. Güvenlik güçleri, grubun ilk aşamada toplumda infial yaratacak sahte bir video hazırladığını tespit etti.
Videoda, “dövülmüş, yarı çıplak bir Kırgız kadının” yabancılar tarafından saldırıya uğradığı ve yardım çağrısında bulunduğu sahte bir kurgu yer alıyordu. Yetkililer, bu içeriğin kamuoyunda milliyetçi duyguları kışkırtmak ve etnik gruplar arasında gerilim yaratmak amacıyla hazırlandığını belirtti.
Silahlı gruplar hazırda bekletilmiş
GKNB, bu videonun yayılmasının hemen ardından, önceden organize edilmiş ve ateşli silahlarla donatılmış milis grupların devreye gireceğini ortaya çıkardı. Bu grupların, özellikle yabancıların yoğun yaşadığı bölgelerde kavga ve isyanlar çıkartarak kitlesel olayları tetiklemeyi amaçladığı ifade edildi.
Hedef, kısa sürede hükümeti itibarsızlaştırmak, halkta güvensizlik oluşturmak ve kitlesel protestolarla rejim değişikliğine zemin hazırlamaktı.
Yurt dışı bağlantılar deşifre edildi
GKNB, darbe planının yurt dışından organize edildiğini duyurdu. Operasyon kapsamında ülkedeki birçok örgüt mensubu gözaltına alınırken, şüpheli organizatörlerden birinin şu anda Birleşik Arap Emirlikleri’nde olduğu belirtildi. Tutuklananlar arasında iki bölgesel kamu kuruluşu lideri de bulunuyor. Toplamda 15 kişi gözaltına alındı.
Güvenlik güçleri, darbe girişimi için yaklaşık bin genç seçildiğini ve olaylara katılmaları için hazırlandıklarını açıkladı. Arama yapılan adreslerde, isyan hazırlıklarına dair belgeler ve dökümanlar ele geçirildi.
Zamanlama: Parlamento seçimi sonrası hedeflenmiş
GKNB, darbe planının 28 Kasım 2025 tarihinde yapılacak parlamento seçimlerinden hemen sonra hayata geçirilmesinin hedeflendiğini vurguladı.
Güvenlik yetkilileri, seçim sonrası ortaya çıkabilecek siyasi boşluk ya da huzursuzluğun, darbeciler tarafından “uygun zemin” olarak değerlendirildiğini söyledi.
Kırgızistan tarihindeki Devrimler ve Darbe girişimleri
Bu darbe girişimi, Kırgızistan’da son yıllarda engellenen ilk olay değildir. Takvimler 2024 yılı içerisinde de pek çok defa bu tür olayları kaydetti. Kırgız güvenlik birimleri, en az iki farklı hükümet devirme girişimini önlediklerini açıklamıştı.
Bu girişimlerin de yine yurtdışından desteklendiği ve içeride bazı sivil yapılanmalar aracılığıyla yürütüldüğü ifade edilmişti.
Daha geriye baktığımızda da Kırgızistan tarihinde darbe girişimlerinin yer ettiğini görüyoruz.
2005 Tulip Devrimi (Narin Devrimi)
2005 yılında Kırgızistan’da, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından ilk büyük halk ayaklanması yaşandı. Tulip Devrimi adı verilen bu olay, ülke genelinde büyük protestolar ve hükümet karşıtı gösterilerle şekillendi.
Protestoların ana nedeni, Cumhurbaşkanı Askar Akayev’in 2005 seçimlerinde usulsüzlükler yaparak üçüncü dönem için yeniden aday olma çabalarıydı. Bu durum, halk arasında büyük bir hoşnutsuzluğa yol açtı.
Halk, seçimlerin adil olmadığı ve Akayev’in güçle uzun süre kalma çabalarını protesto etmek için sokağa döküldü. Yüksek sayıdaki seçim hilelerine yönelik haberler ve yolsuzluk iddiaları, halkı daha da öfkelendirdi. Olaylar, şiddetli çatışmalara dönüştü ve Akayev hükümeti devrildi. Bu süreç, Kırgızistan’daki ilk devrimsel hükümet değişikliği olarak kaydedildi.
Akayev, devrilmesinin ardından Rusya’ya kaçtı ve yerine muhalefet lideri Kurmanbek Bakiyev geçti. Ancak Bakiyev’in yönetimi de kısa süre içinde yolsuzluk ve otoriter bir yönetimle anılmaya başladı, bu da sonraki ayaklanmalara zemin hazırladı.
2010 Kırgızistan Ayaklanması (Bakiyev’in Devrilmesi)
2010 yılı, Kırgızistan’da ikinci büyük halk hareketine sahne oldu. Bu kez Kurmanbek Bakiyev, ilk yıllarında halk arasında popüler olsa da zamanla yönetimindeki otoriterlik ve yaygın yolsuzluk suçlamalarıyla halkın öfkesini çekmeye başladı.
Bakiyev, özellikle ekonomik kriz, siyasi muhaliflere yönelik baskılar ve hükümetin kontrolsüz şekilde güç kazanması gibi faktörler nedeniyle halkın desteğini kaybetti.
2010 yılında, Bakiyev hükümetinin anayasa değişiklikleri yaparak ülkeyi daha da merkeziyetçi bir yapıya dönüştürmeye çalışması, başkent Bişkek’te büyük protestoların patlak vermesine yol açtı.
Birçok şehirde gösteriler büyüdü ve Bakiyev, hükümetiyle birlikte başkentten kaçtı. Bakiyev’in devrilmesiyle, geçici bir hükümet kuruldu ve geçici Cumhurbaşkanı olarak Roza Otunbayeva göreve getirildi.
Bu olaylar, Kırgızistan’ın demokratik geçişine katkı sağladı, ancak aynı zamanda ülkenin bölgesel etki ve iç siyasi krizlerini de derinleştirdi. Otunbayeva’nın geçici hükümeti, 2011 yılı itibariyle ülkeyi daha demokratik bir yapıya kavuşturmayı hedefledi.
2020 Seçimleri ve Ceenbekov’un İstifası
2020 yılı, Kırgızistan için yeniden siyasi istikrarsızlık getiren bir yıl oldu. Ekim 2020’de yapılan parlamento seçimleri, çok sayıda usulsüzlük ve seçim hilesi iddialarını gündeme getirdi.
Seçim sonuçlarının açıklanmasının ardından muhalefet, seçimleri protesto etmeye başladı. Muhalefet partileri, seçimlerin hileli olduğu ve halkın iradesinin yok sayıldığı yönünde geniş çaplı protestolar düzenlediler.
Gösteriler, başkent Bişkek’teki hükümet binalarına ve Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un sarayına yöneldi. Protestoların ardından Ceenbekov hükümeti karşısındaki baskılar nedeniyle, Ceenbekov istifa etti.
Bu istifa, Kırgızistan’ın tarihinde üçüncü büyük hükümet değişikliği olarak kayda geçti. Sadyr Caparov, Cumhurbaşkanlığı görevine getirildi ve istikrar sağlanmaya çalışıldı. Ancak Caparov’un hükümetinin de sert muhalefet ve iç karışıklıklarla karşı karşıya kaldı.
2024 Darbe Girişimlerinin Engellenmesi
2024 yılı, Kırgızistan için istikrarsızlıkların devam ettiği bir yıl oldu. GKNB, yıllık raporunda iki darbe girişiminin engellendiğini açıkladı. Bu girişimlerin içeriden organize edilen gruplar tarafından yapıldığı ve yurtdışındaki muhalif unsurlarla bağlantılı olduğu belirtildi.
Çeşitli yasaklar, yolsuzluk davaları, etnik gerilimler ve ekonomik kriz gibi faktörler, Kırgız halkının hükümetle olan bağını daha da zayıflatıyordu. Bu dönemde güvenlik birimleri, darbe girişimlerinin önceden farkına vararak müdahalede bulundu.
Kırgızistan, 2005 ve 2010 yıllarında yaşadığı devrimlerden sonra siyasi istikrar arayışını sürdürüyor. Ancak yolsuzluklar, siyasi istikrarsızlık, etnik gerilimler gibi iç dinamikler, sık sık hükümet karşıtı protestolar ve darbe girişimlerinin yaşanmasına yol açıyor.
Sonuç olarak 2025’te yaşanan darbe girişimi, ülkedeki bu istikrarsızlıkların devam ettiğini ve bölgedeki güç mücadelesinin devam ettiğini gösteriyor.
Kaynak: Asia Plus TJ
