İçindekiler
İnsansız Deniz Araçları (İDA), su üstü ve su altı keşiflerinden askeri operasyonlara, bilimsel araştırmalardan ticari lojistiğe kadar geniş bir kullanım yelpazesine sahiptir. İnsansız savaş çalışmalarının deniz alanında öne çıkan bileşenleri olan İDA’lar Türkiye ve dünyada hızla gelişerek, denizcilik sektöründe gün geçtikçe etkinlik kazanıyor.
İnsansız Deniz Araçları (İDA) nedir?
İnsansız Deniz Araçları (İDA), herhangi bir insan müdahalesi olmadan ya da uzaktan kontrol edilerek görev yapabilen, su üstü veya su altı operasyonları gerçekleştirebilen sistemlerdir. Askeri, ticari ve bilimsel amaçlarla kullanılan bu araçlar, özellikle otonom teknolojilerin gelişmesiyle birlikte giderek daha bağımsız ve etkili hale gelmiştir. Modern İDA’lar yapay zeka, makine öğrenimi ve sensör sistemleri sayesinde gelişmiş yeteneklere sahiptir.
İDA türleri ve kullanım alanları
İDA’lar genel olarak iki ana kategoriye ayrılır: Su Üstü (USV – Unmanned Surface Vehicles) ve Su Altı (UUV – Unmanned Underwater Vehicles) araçları. Bunların her biri kendi içinde farklı kullanım alanlarına sahiptir.
1. İnsansız Su Üstü Araçları (USV – Unmanned Surface Vehicles)
Bu tür araçlar suyun yüzeyinde hareket eder ve genellikle uzaktan kumanda veya otonom sistemler ile çalışır.
Kullanım alanları:
- Askeri amaçlar: Keşif, devriye, mayın temizleme, denizaltı savunma operasyonları ve hedef takibi.
- Ticari kullanım: Otonom kargo taşımacılığı, petrol ve doğal gaz platformlarının izlenmesi görevleri.
- Bilimsel araştırmalar: Okyanus haritalama, çevresel veri toplama, deniz ekosistemi izleme.
Dikkat çeken İDA’lar:
- Sea Hunter (ABD): ABD Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı (DARPA) tarafından geliştirilen, insansız ve otonom bir su üstü savaş gemisidir. Özellikle denizaltı takibi ve deniz güvenliği görevleri için tasarlanan Sea Hunter, 70 ton ağırlığında ve tamamen insansız olarak uzun süreli operasyonlar gerçekleştirebiliyor.
- ULAQ SİDA (Türkiye): Türkiye’nin ilk insansız savaş gemisi olup keşif, gözetleme ve saldırı görevlerini yerine getirebiliyor.
- ACTUV (ABD): Düşman denizaltılarını tespit etmek için geliştirilen otonom su üstü aracı.
- Sea Scout (Çin): Uzun menzilli keşif ve devriye operasyonları için geliştirilen bir insansız deniz aracı.
2. İnsansız Su Altı Araçları (UUV – Unmanned Underwater Vehicles)
Su altı operasyonları için tasarlanmış olan bu araçlar, iki ana türe ayrılır:
Uzaktan Kumandalı Araçlar (ROV – Remotely Operated Vehicles)
Bu araçlar genellikle bir operatör tarafından uzaktan yönetilir ve yüksek çözünürlüklü kameralar, manipülatör kolları gibi donanımlarla derin su operasyonlarında kullanılır.
- Saab Seaeye Falcon (İsveç): Petrol platformlarında bakım çalışmaları yapmak için kullanılıyor.
- Deep Discoverer (ABD): NOAA tarafından derin deniz keşifleri için geliştirilen insansız su altı aracı.
Otonom Su Altı Araçları (AUV – Autonomous Underwater Vehicles)
Bu tür araçlar önceden belirlenen rotalar üzerinde tamamen bağımsız hareket eder ve veri toplayabilir.
- REMUS 600 (ABD): Deniz altı mayın tarama ve keşif operasyonları için geliştirilen otonom su altı aracıdır.
- Poseidon (Rusya): Nükleer başlık taşıma yeteneğine sahip olan ileri düzey bir otonom su altı aracıdır.
- HUGIN AUV (Norveç): Diğerlerinden daha farklı olarak denizaltı haritalama ve maden arama operasyonlarında kullanılan gelişmiş bir araçtır.
Dünyada İDA teknolojisinin gelişimi
İnsansız Deniz Araçları teknolojisi, özellikle savunma sanayisinin öncelikli yatırım alanlarından biri haline gelmiş durumda. Hem büyük donanmalar hem de bölgesel güçler, denizlerde insan kaybı riskini azaltan, maliyetleri düşüren ve operasyonel esnekliği artıran bu sistemlere ciddi kaynak ayırıyor. Her ülke kendi güvenlik stratejisine uygun sistemler geliştirerek bu alanda kendine özgü bir yol haritası izliyor.
Amerika Birleşik Devletleri
ABD, İDA teknolojisinin hem su üstü (USV) hem de su altı (UUV) alanında açık ara en ileri ülkelerinden biri. Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı (DARPA) ve ABD Donanması iş birliğiyle geliştirilen Sea Hunter ve ACTUV gibi platformlarla, denizaltı savunmasında öncü çözümler sunuluyor. Özellikle Ghost Fleet Overlord projesi, otonom su üstü gemilerden oluşan bir filonun aktif operasyonlara entegre edilmesini hedefliyor. ABD, bu projelerle insanlı platformlara bağımlılığı azaltmayı, riskli görevleri insansız sistemlere kaydırmayı ve uzun süreli görevlerde sürdürülebilirlik sağlamayı amaçlıyor.
Çin
Pekin yönetimi, denizcilik alanındaki güç projeksiyonunu İDA sistemleriyle desteklemeye kararlı. Özellikle Güney Çin Denizi’ndeki askeri varlığını pekiştirmek amacıyla Sea Wing ve Sea Scout gibi platformlarla istihbarat ve keşif faaliyetleri yürütülüyor. Çin, yapay zekâ destekli savaş gemileri, su altı veri toplama sistemleri ve sürü halinde çalışan küçük İDA’lar üzerinde yoğun çalışmalar yapıyor. Bu sistemlerin büyük kısmı hem savunma hem de deniz hak iddialarını desteklemek için aktif olarak kullanılıyor.
Rusya
Rusya’nın İDA geliştirme çalışmaları daha çok stratejik caydırıcılık hedefli. Özellikle Poseidon adlı nükleer başlık taşıma kapasitesine sahip otonom su altı aracı, ABD ve NATO ülkeleri için ciddi bir tehdit olarak değerlendiriliyor. Ayrıca, Arktik bölgesinde kullanılan keşif İDA’ları ve yeni nesil denizaltı savunma sistemleriyle Rusya, hem kıyı güvenliğini artırmayı hem de nükleer dengeyi sürdürmeyi hedefliyor.
Avrupa Ülkeleri
Fransa, Almanya ve İngiltere başta olmak üzere Avrupa ülkeleri, İDA alanında daha çok ikili kullanıma uygun (askeri + sivil) platformlara odaklanıyor. Fransa’nın Drix adlı hidroğrafik araştırma aracı, deniz tabanı haritalaması ve liman güvenliği için kullanılıyor. Almanya ve İngiltere ise NATO kapsamında geliştirilen müşterek deniz görevleri için çok amaçlı USV sistemleri geliştiriyor. Avrupa’daki bu yaklaşım, savunma kapasitesini artırmanın yanında, çevresel gözlem ve deniz kaynaklarının korunmasına da katkı sağlıyor.
Türkiye’de öne çıkan SİDA projeleri
Silahlı İnsansız Deniz Araçları (SİDA), otonom veya uzaktan kumanda ile çalışabilen, keşif, devriye, hedef tespiti ve taarruz görevleri gerçekleştirebilen deniz platformlarıdır. Gelişmiş sensörler, yapay zeka ve farklı mühimmat sistemleriyle donatılan SİDA’lar, deniz güvenliğinde önemli bir rol oynamaktadır.
1. ULAQ SİDA
Türkiye’nin ilk silahlı insansız deniz aracı (SİDA) olan ULAQ, ARES Tersanesi ve Meteksan Savunma tarafından geliştirilmiştir. Keşif, gözetleme, deniz devriyesi, hedef tespiti ve taarruz operasyonları için kullanılabilen bir silahlı insansız deniz aracıdır.
Modüler yapısı sayesinde farklı silah sistemleriyle donatılabilen ULAQ, ROKETSAN’ın CİRİT ve L-UMTAS füzeleriyle uyumlu hale getirildi. İlk prototipi 2020’de denize indirilen ULAQ SİDA’dan 2021 yılında CİRİT füzesi başarı ile ateşlenmişti.
Geliştirmelerine devam edilen ULAQ sınıfının, ULAQ 12 ASuW ve ULAQ KAMA Sarf Edilebilir İnsansız Deniz Aracı gibi yeni varyantları da geliştirildi. “ULAQ KAMA”, kamikaze görevleri için tasarlandı ve MKE tarafından geliştirilen patlayıcı mühimmatla donatıldı. Bu versiyonun 2025 yılı içerisinde TSK envanterine girmesi bekleniyor.
2. ALBATROS
ASELSAN tarafından geliştirilen ALBATROS İnsansız Deniz Araçları (İDA), Türkiye’nin deniz güvenliği yaklaşımında aktif olarak yer alıyor. Son yıllarda farklı görevler için özelleştirilen bu araçlar, test süreçlerinden geçerek sahada kullanılabilir hale geldi. Hâlihazırda bazı modeller aktif olarak Türk Deniz Kuvvetleri tarafından da kullanılıyor.
ALBATROS-S: Sürü Halinde Görev Yapabilen Model
Albatros ailesinin ilk dikkat çeken üyesi, ALBATROS-S modeli. Bu araçlar, tek başına değil, birden fazla araçla birlikte çalışmak üzere tasarlanmış. Yani aynı anda sahada olan birden fazla İDA, birbirinden bağımsız ama koordine şekilde görev yapabiliyor. ASELSAN’ın geliştirdiği otonom kontrol sistemi sayesinde, dışarıdan komut verilmeden kendi aralarında iletişim kurabiliyorlar.
ALBATROS-S, keşif, gözetleme ve liman savunması gibi görevlerde kullanılabiliyor. Üzerinde farklı görev modüllerinin taşınabildiği bir yapısı var. 2024 itibarıyla bu modelin Türk Deniz Kuvvetleri tarafından aktif şekilde kullanılıyor.
Kamikaze Yetenekli Albatros Test Edildi
2023 yılı Ekim ayında, Mersin açıklarında dikkat çeken bir deneme gerçekleştirildi. Bayraktar TB2 SİHA tarafından tespit edilen hedef gemiye, sekiz ALBATROS-S yönlendirildi. Bu araçlardan biri, ROKETSAN tarafından geliştirilen harp başlığı ile donatılmıştı. Hedef gemiye çarptıktan sonra infilak etti ve gemi kısa sürede battı.
Bu test, ASELSAN’ın kamikaze görev yeteneği kazandırdığı ALBATROS-S varyantının sahadaki ilk gerçek denemesiydi. 2024 itibarıyla bu versiyonun da Türk Silahlı Kuvvetleri envanterine girdi.
Eğitim ve Test Amaçlı Varyantlar: Albatros-T ve Albatros-K
ALBATROS ailesinde yalnızca taarruz veya keşif amaçlı araçlar değil, eğitim senaryoları için geliştirilen modeller de var. ALBATROS-T, hedef bot simülasyonu yapmak için tasarlandı. ALBATROS-K ise katamaran tipi gövdesi sayesinde düşük radar iziyle görev yapabiliyor ve çeşitli testlerde kullanılıyor.
Bu iki model, özellikle denizaltı savunması, radar sistemlerinin kalibrasyonu veya asimetrik tehdit senaryoları için geliştirildi.
3. SANCAR SİDA
Yonca-Onuk Tersanesi ve HAVELSAN iş birliğiyle geliştirilen SANCAR SİDA, yüksek hız ve manevra kabiliyetiyle dikkat çeken bir insansız deniz aracıdır. Özellikle devriye, keşif ve asimetrik taarruz operasyonlarında etkin şekilde kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
İlk olarak 7 Haziran 2022’de denize indirilen SANCAR SİDA’nın 2024 yılının kasım ayında envanter için birinci faz kabul süreci tamamlanmıştı. Sancar SİDA aynı zamanda HAVELSAN’ın geliştirdiği ADVENT ROTA’yı ilk kez kullanan silahlı insansız deniz aracı olarak da öne çıkıyor.
ADVENT ROTA, NATO Birlikte Çalışabilirlik Standartlarına uyumlu olarak geliştirilen, küçük deniz araçları İDA ve SİDA’ların bağımsız hareket edebilmesini, görev paylaşımı yapabilmesini ve gerektiğinde insanlı platformlarla entegre çalışabilmesini sağlayan bir göre yönetim sistemidir.
4. MARLİN SİDA
MARLİN SİDA, ASELSAN ile Sefine Tersanesi iş birliğinde geliştirilen ve 2024 yılında Türk Deniz Kuvvetleri envanterine TCB-1101 borda numarasıyla giren bir insansız deniz aracıdır. Dünyada elektronik harp yeteneğine sahip ilk İDA olarak öne çıkan MARLİN, sahip olduğu gelişmiş radar karıştırma, elektronik taarruz sistemleri ve sonobuoy (sonar-booy) gibi donanımlarıyla su üstü ve su altı tehditlerine karşı çok yönlü bir platform olarak tasarlandı.
35 knot üzeri hıza ulaşabilen araç, 1000 deniz milinden fazla menzile ve 72 saate varan görev süresine sahiptir. NATO’nun Portekiz’de düzenlediği Dynamic Messenger 2022 tatbikatında aktif olarak görev alan MARLİN, bu alanda Türkiye’nin ilk kez uluslararası ölçekte sahneye çıktığı bir örnek olmuştur.
Ayrıca 2023 yılında TÜBİTAK-SAGE tarafından geliştirilen KUZGUN-KY füzesinin, MARLİN üzerinden başarıyla fırlatılmasıyla Türkiye, ilk kez bir insansız deniz platformundan radar güdümlü mühimmat atışı gerçekleştirmiş oldu.
5. SALVO SİDA
SALVO SİDA, DEARSAN Tersanesi tarafından geliştirilen, keşif, gözetleme, taarruz ve özel harekât görevlerinde kullanılmak üzere tasarlanmış bir insansız deniz aracıdır. İlk atış testlerini 2022 yılında başarıyla gerçekleştiren platform, ROKETSAN üretimi CİRİT füzesi ve ASELSAN’ın stabilize silah sistemi ile entegre çalışarak hareketli hedefleri vurmuştur.
2024 Şubat ayında Marmara Denizi’nde yapılan yeni bir testte, UNIROBOTICS tarafından geliştirilen TRAKON LITE uzaktan kumandalı silah sistemi kullanılarak SALVO SİDA’dan 11 kilometre mesafedeki hedefler başarıyla imha edildi.
Yaklaşık 15 metre uzunluğundaki SALVO, dizel motorları sayesinde 60 knot’a varan hızlara ulaşabilir. Tamamen yerli alt yüklenicilerle geliştirilen sistem, farklı görev tiplerine uyum sağlayabilecek modüler yapısıyla dikkat çekiyor. Envantere alındığına veya ne zaman alınacağına dair resmi açıklama henüz yapılmasa da, test performansı ve donanımıyla önümüzdeki süreçte aktif görevlerde kullanılması bekleniyor.
İnsansız Deniz Araçları, günümüzde askeri, ticari ve bilimsel alanlarda büyük bir dönüşüm sağlıyor ve Türkiye, ABD, Çin, Rusya ve Avrupa ülkeleri bu alanda büyük yatırımlar yapıyor. Özellikle yapay zeka, sensör teknolojileri ve otonom sistemler sayesinde İDA’ların, denizcilik sektörünün vazgeçilmez bir parçası haline geleceği öngörülebilir.
