İstanbul’da gerçekleşen Ukrayna – Rusya görüşmeleri, kapsamlı bir ateşkesle sonuçlanmasa da taraflar 1.200 kişilik esir takası konusunda anlaşmaya yaklaştı. Görüşmelerde çocukların iadesi, sivillerin serbest bırakılması ve insani adımlar öne çıktı.
Ukrayna ve Rusya heyetleri, 2 Haziran’da İstanbul’da gerçekleştirdikleri barış görüşmelerini tamamladı. Türk yetkililerin ev sahipliği yaptığı toplantı, 16 Mayıs’ta düzenlenen ilk görüşmenin ardından yapıldı. İlk tur, savaşın en büyük esir takası konusunda uzlaşmayla sona ermişti ancak barış anlaşması konusunda somut bir ilerleme kaydedilememişti.
İkinci turda taraflar, ağır yaralı askerler ile 18 ila 25 yaş arasındaki gençleri kapsayan geniş çaplı yeni bir esir takası konusunda anlaştı.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, yapılacak bir sonraki takasın her iki taraftan en az 1.000 kişiyi kapsayacağını ve sayının 1.200’e kadar çıkabileceğini belirtti. Zelenski ayrıca, takas listesine Rusya’da tutulan gazeteciler ve siyasi mahkûmların da dâhil edilebileceğini söyledi. Ancak kalıcı ateşkes konusunda yine uzlaşma sağlanamadı.
Görüşmelerin ardından Rusya, Ukrayna’ya 6 bin Ukraynalı asker ve subayın naaşını teslim etmeyi taahhüt etti. Ayrıca, bu cesetlerin tahliyesi amacıyla cephe hattının bazı bölgelerinde iki ya da üç gün sürecek geçici bir ateşkes önerdi. Ancak Zelenski, Rusya’nın teslim etmeyi teklif ettiği 6 bin cesedin yalnızca yüzde 15’inin kimlik bilgilerinin doğrulandığını açıkladı.
Ukrayna tarafı, teslim edilecek naaşların gerçekten Ukraynalı askerlere ait olduğundan emin olmak için ilave doğrulamalar yapılması gerektiğini vurguladı. “Daha önce de bazı durumlarda, bize geri verdikleri cesetlerin sonradan kendi askerleri olduğu ortaya çıktı” diyen Zelenskiy, bu konuda dikkatli olunması gerektiğinin altını çizdi.
Ukrayna’dan Rusya’ya barış teklifi: Ateşkes, esirlerin tamamının iadesi, kaçırılan çocukların dönüşü
Ukrayna tarafı, İstanbul’daki görüşmelerde Rus heyetine 28 Mayıs’ta hazırlanan resmi barış teklifini sundu. Kyiv Independent’ın elde ettiği belgeye göre Ukrayna; tam kapsamlı bir ateşkes, tüm savaş esirlerinin değişimi, Rusya tarafından kaçırılan çocukların geri getirilmesi ve Rusya’nın elinde bulunan tüm sivil tutsakların serbest bırakılmasını önerdi.
Ayrıca Ukrayna, Rusya’nın benzer bir saldırıyı tekrarlamasını önleyecek güvenlik garantileri talep etti. Bu garantilerin sağlanmasında uluslararası toplumun aktif rol oynaması istendi. Ukrayna’nın teklifinde, ülkenin Avrupa Birliği üyeliği yolunda ilerlemeye devam edeceği ve NATO’ya katılımın da İttifak içinde mutabakat sağlanması hâlinde gerçekleşeceği belirtildi.
Zelenski’nin planı, Rusya’ya yönelik bazı yaptırımların aşamalı olarak kaldırılmasını da içeriyor. Ancak bu yaptırımların yeniden devreye sokulmasını sağlayacak bir mekanizma da öngörülüyor. Ayrıca dondurulan Rus varlıklarının Ukrayna’nın yeniden inşası ve tazminatlar için kullanılması öneriliyor.
Ukrayna heyetine Savunma Bakanı Rustem Umerov liderlik etti. 14 kişilik delegasyon içinde, insan hakları, hukuk ve askeri temsilciler yer aldı. Umerov, görüşmeler öncesinde Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile ikili bir görüşme gerçekleştirdi.
Ukrayna’nın ateşkes teklifi 30 günlük süreç ile başlıyor
Rusya tarafının başkanlığını Vladimir Medinski yürüttü. Medinski, 2022’deki İstanbul barış görüşmelerinde de Rusya’yı temsil etmişti. Interfax’ın aktardığına göre, Rus heyeti Ukrayna’nın teklifini aldıklarını ve kendi belgelerini yalnızca müzakere sürecinde sunacaklarını bildirdi.
Reuters’ın ulaştığı Ukrayna teklifine göre süreç, en az 30 günlük geçici bir ateşkesle başlayacak. Ardından tüm savaş esirlerinin karşılıklı değişimi ve Rusya’nın kontrolündeki bölgelerde tutulan Ukraynalı çocukların iadesi yapılacak. Sürecin sonunda ise Zelenski ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında bir liderler zirvesi planlanıyor.
Beş temel başlık üzerine şekillenecek bu zirvede; kalıcı ateşkes, güvenlik garantileri, toprak meseleleri, tazminat ve yeniden inşa konuları ile anlaşmaların ihlali durumunda uygulanacak yaptırımlar ele alınacak. Nihai hedef ise kapsamlı ve bağlayıcı bir barış anlaşmasının imzalanması oldu.
Öte yandan, Ukrayna görüşmeler sırasında Rusya’ya 339 çocuğun ismini içeren bir liste sundu. Bu çocukların Rusya tarafından kaçırıldığı bildirildi. Rus tarafı da bu görüşmede kendi barış önerilerini içeren bir muhtıra sunduğunu açıkladı.
Rusya’dan Ukrayna’ya iki farklı ateşkes önerisi
Rus haber ajansı TASS’ın aktardığına göre, Rus tarafı tarafından sunulan belgede ilk ateşkes önerisi, Ukrayna’nın Herson, Zaporijya, Donbas ve Luhansk bölgelerinden askerlerini çekmesini öngörüyor.
İkinci öneride ise, Ukrayna’da askeri birliklerin yeniden konuşlandırılmasının yasaklanması, seferberliğin sona erdirilmesi, dış askeri desteğin kesilmesi, asker terhislerinin başlatılması ve Ukrayna topraklarında üçüncü ülkelere ait askeri unsurların bulunmaması gibi maddeler bulunuyor.
“Nihai çözüm” başlığı altında Rusya’nın uzun vadeli talepleri
Memorandumun “Nihai Çözümün Temel Parametreleri” başlıklı bölümünde ise Rusya’nın barış sürecinde kalıcı anlaşma için öne sürdüğü koşullar yer alıyor.
Bu koşullar arasında Ukrayna’nın tarafsız kalması, herhangi bir askeri ittifaka katılmaması, nükleer silah edinmemesi ve ordusunun belirli bir sınırın altında tutulması gibi talepler yer alıyor.
Ayrıca, Rusya; Kırım, Herson, Zaporijya, Donbas ve Luhansk’ın kendi egemenliği altında uluslararası düzeyde tanınmasını ve kendisine uygulanan yaptırımların kaldırılmasını istiyor.
Belgede yer alan diğer maddeler arasında;
• Savaş nedeniyle oluşan zararlar konusunda her iki tarafın karşılıklı olarak tazminat talebinden vazgeçmesi,
• Rusça konuşan nüfusun haklarının korunması,
• Ukrayna Ortodoks Kilisesi üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması,
• Nazi ideolojisinin övülmesinin yasaklanması,
• Yerinden edilmiş ailelerin tekrar bir araya gelmesiyle ilgili konuların çözülmesi
• Enerji geçişi başta olmak üzere diplomatik ve ekonomik ilişkilerin kademeli olarak yeniden başlatılması bulunuyor
Batı’nın rolü genişliyor: ABD, İngiltere, Almanya ve Fransa sürece dâhil oluyor
Ukrayna Dışişleri Bakan Yardımcısı Serhii Kyslytsia ile Ukrayna heyetinden Oleksandr Bevz, görüşmelerden önce Almanya, İtalya ve Birleşik Krallık temsilcileriyle bir araya geldi.
Ukrayna tarafı, görüşme gündeminin detaylarını müttefiklerle koordine etti. Görüşmelerde liderler düzeyinde bir buluşma, tam kapsamlı ateşkes ve insani güven artırıcı önlemler öne çıkan başlıklar arasında yer aldı.
ABD ve Ukrayna’nın koşulsuz ateşkes çağrılarına rağmen Kremlin, bu talebi reddetti. Rusya’nın Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi Vasily Nebenzya, 30 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, Moskova’nın yalnızca Ukrayna’nın askerî seferberliği durdurması ve yabancı askerî yardımları kesmesi hâlinde ateşkesi değerlendireceğini söyledi.
Öte yandan, Kremlin’in tutumu ABD’de de eleştirildi. ABD Başkanı Donald Trump’ın Ukrayna Özel Temsilcisi Keith Kellogg, Moskova’nın taviz vermeye yanaşmamasını ve Ukrayna’ya yönelik ölümcül saldırılarını sürdürmesini sert bir şekilde eleştirdi. Trump’ın şu ana kadar Rusya’ya yönelik yeni yaptırımlar uygulamaktan kaçındığı, ancak Kremlin’in sert tutumu karşısında sabrının tükendiği belirtiliyor.
Saldırıların gölgesinde görüşmeler
2 Haziran’daki İstanbul görüşmeleri, Ukrayna Güvenlik Servisi’nin (SBU) bir gün önce Rus hava üslerine düzenlediği büyük çaplı İHA saldırısının hemen ardından gerçekleşti. Saldırılarda 41 Rus bombardıman uçağının hedef alındığı ve Rusya’nın seyir füzesi taşıyan hava filosunun yüzde 34’ünün devre dışı bırakıldığı iddia edildi.
Ukraynalı kaynaklara göre bu saldırı, Moskova’nın görüşmelere daha fazla baskı altında gelmesini sağladı. Ancak Kremlin yetkilileri, saldırıyı doğrulamadı ve müzakere sürecinin bu tür eylemlerden etkilenmeyeceğini savundu.
