TUSAŞ'ın yeni nesil temel eğitim uçağı HÜRKUŞ'un özellikleri

Yerli savunma sanayimizin önemli başarılarından biri olan HÜRKUŞ, hem teknolojik altyapısıyla hem de çok yönlü kullanım olanaklarıyla dikkat çekiyor. Eğitimden keşfe, farklı görev ihtiyaçlarına cevap veren bu yerli üretim uçak, Türkiye’nin havacılıkta bağımsızlığını güçlendiren bir dönüm noktası niteliğinde.

HÜRKUŞ'un geliştirilme süreci nasıl başladı?

HÜRKUŞ'un hikâyesi, Türkiye'nin havacılık alanındaki en köklü hayallerinden birinin yeniden canlanmasıdır. Bu hayalin kökeni, 20. yüzyılın başlarında Türk havacılığının öncülerinden Vecihi Hürkuş’un girişimlerine kadar uzanır. Kendi imkânlarıyla uçak üretmiş, sivil havacılık okulu kurmuş ve birçok ilke imza atmış olan Vecihi Bey'in adı, bu projeyle sembolik olarak yaşatılmak istenmiştir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında millî havacılık girişimlerinin çeşitli nedenlerle sürdürülememesi, Türkiye'yi uzun süre dışa bağımlı bırakmıştır. Ancak 2000’li yıllarda savunma sanayiinde millîleşme hamleleri yeniden ivme kazanmış; TUSAŞ bu hedef doğrultusunda özgün hava aracı üretimi için çalışmalarını hızlandırmıştır.

2004 yılında Türk Hava Kuvvetleri’nin temel eğitim uçağı ihtiyacı nedeniyle başlatılan süreçte, Savunma Sanayii Başkanlığı yerli bir eğitim uçağının geliştirilmesi gerektiğine karar verdi. Bu doğrultuda "Vortex" kod adıyla başlayan proje, kısa sürede millî bir kimliğe bürünerek "HÜRKUŞ" adını aldı. Bu isim, projede çalışan mühendis ve teknisyenlerin katıldığı bir anket sonucu belirlenmiş ve kamuoyuna 2007 yılında duyurulmuştur.

Projenin amacı yalnızca bir uçak üretmek değil; Türkiye'nin havacılıkta yeniden söz sahibi olmasını sağlamak ve bu alandaki mühendislik kabiliyetlerini kalıcı hâle getirmekti. Vecihi Hürkuş’un azmiyle şekillenen bu miras, bugün gökyüzünde modern bir eğitim platformu olarak süzülmeye devam ediyor.

Türkiye'nin savunma sanayiinde dışa bağımlılığı azaltma hedefi doğrultusunda, yerli ve milli hava araçları geliştirme çabaları 2000'li yılların başında hız kazandı. Bu kapsamda Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. (TUSAŞ), pilot eğitimi alanında kullanılacak, tamamen yerli üretim bir eğitim uçağı tasarlamak üzere çalışmalar başlattı. Proje, 2006 yılında Savunma Sanayii Başkanlığı'nın (SSB) desteğiyle resmi olarak başlatıldı.

HÜRKUŞ'un geliştirilme amacı, Türk Hava Kuvvetleri başta olmak üzere müttefik ülkelerin pilotlarını temel eğitimde modern teknolojilerle buluşturmak ve yüksek maliyetli yabancı platformlara olan ihtiyacı ortadan kaldırmaktı. Tasarım ve üretim sürecinde uluslararası sivil havacılık otoriteleriyle iş birliği yapılarak EASA CS-23 sertifikasyonu hedeflendi.

İlk prototip uçuşunu 29 Ağustos 2013'te gerçekleştiren HÜRKUŞ, o günden bu yana birçok test ve sertifikasyon sürecinden başarıyla geçti. Zamanla farklı görev ihtiyaçlarına göre çeşitlendirilerek HÜRKUŞ-B ve silahlandırılmış versiyonu HÜRKUŞ-C modelleri de geliştirildi.

HÜRKUŞ hangi amaca hizmet eder?

TUSAŞ tarafından geliştirilen HÜRKUŞ, yalnızca bir uçak değil; Türkiye'nin havacılık sanayisinde ulaştığı mühendislik seviyesinin somut bir göstergesidir. Yeni nesil bir temel eğitim uçağı olarak tasarlanan HÜRKUŞ'un en gelişmiş versiyonu olan HÜRKUŞ-II, hem askeri hem de sivil havacılık alanında kullanılabilecek esnek bir platform sunar. Modern aviyonik sistemlerle donatılan uçak, öğrenci pilotlara sadece uçuş becerisi değil; aynı zamanda görev ortamında karşılaşabilecekleri senaryoları da deneyimleyebilecekleri bir eğitim ortamı sağlar. Ergonomik kokpit tasarımı, gelişmiş güvenlik sistemleri ve simüle muharebe yetenekleri ile HÜRKUŞ-II, pilotaj eğitimini çağın gereksinimlerine uygun biçimde yeniden tanımlar.

HÜRKUŞ-II, HÜRKUŞ-A ve HÜRKUŞ-B modellerinin üzerine inşa edilen, yapısal ağırlığı azaltılmış, aerodinamiği iyileştirilmiş ve daha yüksek yerli sistem entegrasyonuna sahip bir platformdur. Bu yönüyle önceki versiyonlarının deneyim ve altyapısı üzerine inşa edilmiş nihai ve modern bir eğitim uçağıdır.
TUSAŞ tarafından geliştirilen HÜRKUŞ, yalnızca bir uçak değil; Türkiye'nin havacılık sanayisinde ulaştığı mühendislik seviyesinin somut bir göstergesidir. Yeni nesil bir temel eğitim uçağı olarak tasarlanan HÜRKUŞ, hem askeri hem de sivil havacılık alanında kullanılabilecek esnek bir platform sunar.

Modern aviyonik sistemlerle donatılan uçak, öğrenci pilotlara sadece uçuş becerisi değil; aynı zamanda görev ortamında karşılaşabilecekleri senaryoları da deneyimleyebilecekleri bir eğitim ortamı sağlar. Ergonomik kokpit tasarımı, gelişmiş güvenlik sistemleri ve simüle muharebe yetenekleri ile HÜRKUŞ, pilotaj eğitimini çağın gereksinimlerine uygun biçimde yeniden tanımlar.

HÜRKUŞ'un fiziksel yapısı nasıldır?

HÜRKUŞ, dış görünüşüyle hem estetik hem de işlevsel bir yapıya sahiptir. Burnunda yer alan güçlü turboprop motor, uzun ve sivri tasarımıyla uçağın dengeli uçuşunu desteklerken, hava alıkları ve egzoz çıkışları aerodinamik verimliliği artırır.

Kanatları orta seviyede konumlandırılmış, hafif öne doğru kavisli ve uca doğru incelen bir formdadır. Bu yapı, manevra kabiliyetini artırmakta ve eğitim sırasında kontrollü bir deneyim sunmaktadır. Kuyruk bölümündeki T tipi yatay stabilizatör ise uçuş stabilitesi için kritik bir rol oynar.

Kokpit camı kabin üstünde tek parça hâlinde geniş bir görüş açısı sunarken, çift kişilik tandem oturma düzeni, hem eğitmen hem öğrenci için simetrik kontrol kabiliyeti sağlar. İniş takımları, darbelere dayanıklı, yüksek şok emici sistemle desteklenmiş olup, farklı hava koşullarında dahi sağlam iniş imkânı sunar. HÜRKUŞ’un dış kaplaması, kompozit ve metal alaşımların dengeli birleşimiyle üretilmiş olup dayanıklılık ve hafiflik arasında optimum bir çözüm sağlar.

• Kanat açıklığı: 10,86 m
• Uzunluk: 11,35 m
• Yükseklik: 3,66 m
• Kanat alanı: 16,71 m²
• Gövde uzunluğu: 10,94 m
• Gövde yüksekliği: 2,06 m
• Gövde genişliği: 0,96 m
• Azami kalkış ağırlığı: 3.300 kg
• Yakıt kapasitesi: 494 kg

HÜRKUŞ'ta hangi motor var?

HÜRKUŞ, 1600 beygir gücünde Pratt & Whitney Canada PT6A-68T turboprop motor kullanır. Bu motor, uçağa hem güvenilirlik hem de yüksek performans sağlar. Dakikada yaklaşık 1700 devir çevirebilen bu motor sayesinde HÜRKUŞ, hem yüksek irtifa kabiliyetine ulaşabilir hem de kısa pistlerden kalkış gerçekleştirebilir. Yüksek tırmanma oranı, manevra kabiliyeti ve havada uzun süre kalma yetenekleri bu güçlü motorun katkılarıyla sağlanır

Ancak Türkiye’nin motor teknolojilerinde dışa bağımlılığı azaltma hedefi doğrultusunda, yerli motor geliştirme çalışmaları da eş zamanlı olarak yürütülmektedir. TÜBİTAK ve TEI (TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş.) gibi kuruluşlar tarafından geliştirilen yerli turboprop motor projeleri, gelecekte HÜRKUŞ gibi platformlara entegre edilebilecek potansiyele sahiptir. Özellikle TEI tarafından geliştirilen TS1400 motoru, bu alanda atılmış önemli bir adımdır. Her ne kadar şimdilik HÜRKUŞ'ta kullanılmasa da, yerli motor entegrasyonu HÜRKUŞ’un tam anlamıyla millî bir platform haline gelmesinin önünü açacaktır.

HÜRKUŞ'un performans değerleri nasıldır?

HÜRKUŞ, eğitim uçağı olmasına rağmen yüksek performans kabiliyetiyle dikkat çeker. 1600 beygir gücündeki Pratt & Whitney Canada PT6A-68T turboprop motoru sayesinde hem kısa pistlerden kalkış yapabilir hem de yüksek irtifalarda etkili uçuş gerçekleştirebilir. Maksimum seyir hızı 533 km/saat, maksimum irtifa ise yaklaşık 12 bin metredir. Bu özellikler, öğrenci pilotlara ileri düzey uçuş eğitimi sunmakla kalmaz; aynı zamanda görev senaryolarının da başarıyla uygulanmasına olanak tanır.

Yüksek tırmanma oranı ve çevik manevra yeteneğiyle HÜRKUŞ, modern eğitim uçuşlarının tüm ihtiyaçlarını karşılayacak kapasitededir. Aerodinamik sürtünmenin azaltılması, yapısal ağırlığın düşürülmesi ve yüksek G kuvvetine dayanıklılık gibi nitelikler, bu uçağı sınıfının en performanslı platformlarından biri yapar.

Teknik performans verileri:

• Azami seyir hızı: 288 knot (yaklaşık 533 km/saat)
• Tırmanma oranı: Dakikada 3.960 feet (yaklaşık 20 metre/saniye)
• Maksimum irtifa (servis tavanı): 39.270 feet (yaklaşık 11.970 metre)
• Azami menzil: 589 deniz mili (yaklaşık 1.190 kilometre)
• Dayanabildiği G kuvveti: +7 / -3 G
• Havada kalış süresi: Ortalama 3,1 saat

Entegre edilen yerli sistemler:

HÜRKUŞ, gelişmiş uçuş güvenliği sağlayan modern sistemlerle donatılmıştır. Bunlar arasında:

• ASELSAN üretimi dijital göstergeler, görev bilgisayarı, seyrüsefer ve haberleşme sistemleri
• HAVELSAN tarafından geliştirilen yerli uçuş simülatörü altyapısı
• TÜBİTAK SAGE’nin test altyapıları
• TEI tarafından geliştirilen motor teknolojilerinin uzun vadeli entegrasyon planları

Ayrıca:

• Üstün aerodinamik performans
• Gelişmiş aviyonikler (uçuş elektroniği)
• İnsan-makine arayüzü (HMI)
• Her iki kokpitten gelişmiş görüş
• Anti-G sistemi
• Martin-Baker MK T16N fırlatma koltukları
• 30 saniye ters uçuş kabiliyeti
• Uçak içi oksijen üretim sistemi (OBOGS)
• Yüksek şok emici iniş takımları
• Simüle muharebe eğitim sistemi

gibi sistemler HÜRKUŞ’u sadece bir eğitim uçağı değil; yüksek nitelikli bir görev platformu hâline getirir.

HÜRKUŞ'un ihracat, üretim ve envanter durumu

2025 yılı itibarıyla HÜRKUŞ projesi, hem yurt içi teslimatlar hem de ihracat başarılarıyla dikkat çekmektedir. Türk Hava Kuvvetleri envanterinde hâlihazırda 18 adet HÜRKUŞ-B modeli eğitim uçağı bulunmaktadır. Teslimat süreci devam etmekte olup, Savunma Sanayii Başkanlığı ile imzalanan sözleşme kapsamında toplamda 55 adet HÜRKUŞ-B uçağının envantere katılması planlanmaktadır.

İlk 15 uçağın 2025 yılı içerisinde teslim edilmesi hedeflenirken, kalan 40 uçağın teslimatının 2027 yılına kadar tamamlanması öngörülmektedir.

HÜRKUŞ'un ihracatı konusunda da önemli adımlar atıldı. TUSAŞ, 15 ülkeye gerçekleştirdiği 21 ayrı kontrat kapsamında ürün ve hizmet ihracatı yapmıştır. Bu kapsamda, 5 adet HÜRKUŞ temel eğitim uçağı dost ve müttefik ülkelere teslim edilmiştir.

HÜRKUŞ'un ilk yurtdışı kullanıcısı görev uçağı HÜRKUŞ-C ile Nijer iken diğer ihraç edilen ülkeler ise Libya ve Çad'tır.

Ayrıca, HÜRKUŞ'un hafif taarruz versiyonu olan HÜRKUŞ-C'nin tasarım ve geliştirme faaliyetleri de devam etmektedir. Bu versiyonun, taarruz helikopterleri ile SİHA’lar/savaş uçakları arasında bir seçenek olması hedeflenmektedir.

HÜRKUŞ-C

Son olarak, HÜRKUŞ'un katıldığı Anadolu Ankası 2025 Tatbikatı'nda yüklü miktarda bomba atışı gerçekleştirilmiş ve yerli savunma sanayi sahada gücünü göstermiştir. Bu gelişmeler, HÜRKUŞ'un hem yurt içi hem de yurt dışı pazarlarda etkinliğini artırmakta ve Türkiye'nin savunma sanayiindeki rekabet gücünü pekiştirmektedir.

HÜRKUŞ'un ilkleri nelerdir?

HÜRKUŞ, Türkiye'nin havacılık tarihinde hem teknik hem operasyonel alanlarda pek çok önemli ilke imza atmıştır. Bu ilkler aşağıda kategorilere ayrılarak ve açıklamalarıyla birlikte sunulmuştur:

Teknik ve mühendislik alanındaki ilkler

• İlk sivil sertifikalı yerli eğitim uçağı: Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) CS-23 sertifikasyon kriterlerine göre geliştirilen ilk Türk uçağıdır.
• İlk tamamen yerli mühendislik ve üretim altyapısı: Tasarımı, mühendisliği ve üretimi tümüyle Türk uzmanlarca gerçekleştirilmiştir.
• İlk NATO ve Avrupa standartlarına uygun geliştirilen yerli uçak: Hem sivil hem askerî görevler için hibrit yapıdadır.
• İlk entegre simülatör altyapısıyla planlanan uçak: HAVELSAN tarafından geliştirilen yerli uçuş simülatörüyle eş zamanlı planlanmıştır.
• İlk kez büyük savunma projelerine altyapı sağlayan eğitim platformu: HÜRJET, GÖKBEY ve KAAN gibi projelerin öncül mühendislik kaynağını oluşturmuştur.

Operasyonel ve gösteri alanındaki ilkler

• İlk uçuş: 29 Ağustos 2013’te TUSAŞ test pilotu Murat Özpala tarafından gerçekleştirilmiştir.
• İlk kamuya açık gösteri uçuşu: 2014 yılında IDEF savunma fuarında başarıyla gerçekleştirilmiştir.
• İlk yurtdışı gösteri uçuşu: 19 Haziran 2017 tarihinde Paris Havacılık Fuarı’nda yapılmıştır. Bu altı dakikalık uçuşta HÜRKUŞ’un performansı ve manevra kabiliyeti, yerli ve yabancı yetkililer tarafından ilgiyle izlenmiştir.
• İlk mühimmat atış testi: 2022 yılında TÜBİTAK SAGE üretimi L-UMTAS tanksavar füzesi, CİRİT lazer güdümlü füze ve 12,7 mm makineli tüfek ile gerçekleştirilmiştir.

Bu başarılar, HÜRKUŞ’un yalnızca bir uçak projesi olmadığını; aynı zamanda Türkiye’nin havacılık vizyonunun, mühendislik kapasitesinin ve uluslararası rekabet gücünün güçlü bir sembolü olduğunu ortaya koymaktadır.

EASA sertifikasyonu neden önemlidir?

HÜRKUŞ, Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) tarafından tanımlanan CS-23 kategorisinde sertifikalandırılacak şekilde geliştirildi. CS-23, normal, genel maksat, akrobasi ve küçük yolcu uçaklarını kapsayan bir standart olup; uçuş güvenliği, yapısal dayanıklılık, sistem güvenilirliği ve pilot emniyeti gibi alanlarda uluslararası ölçekte kabul gören kuralları tanımlar.Bu karar, projenin sadece Türkiye için değil, uluslararası pazarda da kabul görecek bir eğitim platformu olmasını hedefliyordu. Sertifikasyon süreci, Türk havacılık endüstrisinin tasarım ve üretim standartlarını küresel seviyeye taşımış; mühendislik kabiliyetlerinin doğrulanmasına katkı sağlamıştır.

HÜRKUŞ’un Türkiye için stratejik önemi nedir?

HÜRKUŞ, sadece teknik bir başarı değil, aynı zamanda Türkiye'nin bağımsızlık ve özgüvenini pekiştiren stratejik bir adımdır. Bu uçak, yerli üretim kabiliyetlerini artırmakla kalmamış; savunma sanayii ekosisteminin büyümesine, genç mühendislerin nitelikli projelerde deneyim kazanmasına ve ileri teknolojilerin ülke içinde geliştirilmesine katkı sağlamıştır.

HÜRKUŞ'un geliştirilmesi sırasında edinilen mühendislik ve üretim tecrübesi, HÜRJET (jet eğitim uçağı), GÖKBEY (genel maksat helikopteri) ve Milli Muharip Uçak (KAAN) gibi büyük projelerin temelini oluşturmuştur. Ayrıca, bu platformun NATO standartlarına uygunluğu sayesinde, Türkiye'nin dost ve müttefik ülkelere savunma ürünleri ihraç etme potansiyeli de güçlenmiştir.

HÜRKUŞ aynı zamanda, yerli motor, aviyonik sistemler, uçuş simülatörleri ve entegre eğitim paketleriyle birlikte ele alındığında, savunma sanayiinde katma değeri yüksek ürünlerin ortaya çıkmasını sağlayan bir model projedir. Bu yönüyle Türkiye'nin sadece kullanıcı değil; teknoloji geliştiren ve satan bir aktör hâline gelmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
HÜRKUŞ, başta temel pilot eğitimi olmak üzere, ileri seviye eğitim, silahsız keşif ve gözetleme görevleri ile hafif silahlı destek görevlerinde de etkin şekilde kullanılabilir.