İçindekiler
Şakir Zümre’nin hayatı
1885 yılında Bulgaristan’ın Varna şehrinde doğan Şakir Zümre, ilk ve orta öğrenimini burada tamamladı. Cenevre’de hukuk eğitimi gördü ve 1908 yılında mezun oldu. Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla Bulgaristan’a döndü ve parlamentoda Türk milletvekili olarak görev yaptı. Bu sırada Sofya’da askeri ateşe olan Yarbay Mustafa Kemal ile tanıştı.
Milli Mücadele’ye nasıl katkı sağladı?
Şakir Zümre, Kurtuluş Savaşı sürecinde Bulgaristan’da kurduğu atölyelerde silah ve mühimmat üreterek Anadolu’ya gönderdi. Ayrıca işçi ve teknisyen desteğiyle Milli Mücadele’ye katkıda bulundu. Bu hizmetleri nedeniyle Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi.
Türkiye’nin ilk özel savunma sanayi tesisi nasıl kuruldu?
Kurtuluş Savaşı’nın ardından Türkiye’ye yerleşen Şakir Zümre, Mustafa Kemal Atatürk’ün tavsiyesiyle savunma sanayi alanına yatırım yapma kararı aldı. 1925 yılında İstanbul Haliç’te, harabe hâlde bulunan eski bir devlet tesisinin kalıntıları üzerine Türkiye’nin ilk özel sektör askeri fabrikasını kurdu. “Türk Sanayi Harbiye ve Madeni Eşya Fabrikası” adıyla faaliyete geçen bu tesis, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin mühimmat ihtiyacını karşılamak üzere tasarlandı. Fabrika, kısa sürede savunma alanında yerli ve milli üretimin simgelerinden biri haline geldi.
Fabrikada hangi silah ve mühimmatlar üretildi?
Şakir Zümre Fabrikası, Türkiye’nin savunma sanayi tarihinde çığır açan üretimlere imza atmıştır. Tesiste üretilen silah ve mühimmatlar, sadece Türk ordusunun yerli kaynaklarla güçlendirilmesini sağlamakla kalmamış, aynı zamanda bu alandaki teknolojik gelişmelerin önünü açmıştır.
- 100 kg, 300 kg, 500 kg ve 1000 kg kapasiteli uçak bombaları
- Farklı tipte yangın bombaları
- Türk Deniz Kuvvetleri için geliştirilen ilk yerli denizaltı su bombaları
- Kara Kuvvetleri için çeşitli fişekler, mayınlar, el bombaları ve diğer silah sistemleri
Şakir Zümre’nin uluslararası ticari başarıları nelerdi?
Şakir Zümre Fabrikası, sadece Türkiye’ye değil, Yunanistan, Bulgaristan, Polonya ve Mısır gibi ülkelere de ihracat yaptı. En dikkat çekici anlaşmalardan biri, 1937 yılında Yunanistan ile yapılan ve 1,5 milyon TL değerindeki satıştı. Bu anlaşma, dönemin ekonomik koşulları içinde büyük bir başarı olarak değerlendirildi ve basında geniş yer buldu. Şakir Zümre’nin üretimleri, sadece teknik anlamda değil, aynı zamanda Türkiye’nin dış ticaret kapasitesi açısından da önemli bir örnek oluşturdu. Fabrika zirve döneminde yaklaşık iki bin kişiye istihdam sağladı.
Silah üretimi neden durduruldu?
II. Dünya Savaşı sonrasında ABD’den gelen Marshall yardımları ve MKEK’nin etkinliğinin artması, özel sektör savunma sanayisini zor durumda bıraktı. Bu nedenle Şakir Zümre Fabrikası, askeri üretimi bırakarak sivil alana yöneldi.
Fabrika sivil alanda ne tür ürünler üretti?
Askeri üretimden sivil sanayiye yönelmek zorunda kalan Şakir Zümre Fabrikası, bu değişimi başarıyla gerçekleştirdi. Türkiye’nin savaş sonrası döneminde yaşadığı dönüşüm, Zümre’nin vizyoner yaklaşımı sayesinde ekonomik sürdürülebilirliğe dönüştü. Silah ve mühimmat üretiminden uzaklaşan fabrika, kısa sürede günlük yaşamda yaygın olarak kullanılan çeşitli sivil ürünler üretmeye başladı.
- Zirai aletler
- Elektrikli ütüler
- Metal eşyalar
- Kumbaralar
- Çeşitli tiplerde sobalar (Ağaçlı, Alman, Zonguldak, Zümre, Çiftlik, Köylü)
Bu sobalar, Türkiye’de uzun yıllar boyunca yaygın olarak kullanıldı ve soba sanayisinin önemli markalarından biri haline geldi. Özellikle “Zümre Sobaları” ismi, Anadolu’nun birçok köyünde dayanıklılığı ve ısı verimliliğiyle bilinir hale geldi. Yaşlı kuşaklar arasında, “evde Zümre sobası varsa kış kolay geçer” şeklinde deyimleşmiş ifadelere dahi rastlamak mümkündür.
Şakir Zümre’nin mirası nedir?
Şakir Zümre, Cumhuriyet’in ilk yıllarında özel sektör girişimiyle Türk savunma sanayisinin temellerini atan öncü bir isimdir. Gerek Kurtuluş Savaşı sürecindeki katkıları, gerekse 1925 yılında kurduğu Türkiye’nin ilk özel savunma sanayi fabrikasıyla ülke tarihine damga vurmuştur. Bu fabrikada sadece yerli mühimmatlar değil, aynı zamanda Türkiye’nin dışa bağımlılığını azaltan teknolojik üretimler de gerçekleştirilmiştir.
Ancak II. Dünya Savaşı sonrası siyasi ve ekonomik gelişmeler, özel sektör savunma sanayisini zora sokmuş, Zümre’nin fabrikası da üretimini sivil alana kaydırmak zorunda kalmıştır. 16 Haziran 1966’da vefat eden Şakir Zümre’nin kurduğu fabrika, 1970 yılına kadar faaliyetlerini sürdürmüştür.
Bugün onun adı, Türk sanayisinin gelişim sürecinde unutulmaz bir figür olarak anılmaktadır. Savunma Sanayii Başkanlığı gibi kurumlar, Şakir Zümre’nin başlattığı yerli ve milli sanayi anlayışını sürdürerek bu tarihi mirası yaşatmaktadır.
