İsrail'den Arak Nükleer Reaktörüne hava saldırısı

İsrail Hava Kuvvetleri, bu sabah İran’ın Arak kentindeki ağır su reaktörüne ve gece boyunca onlarca askeri hedefe yönelik geniş çaplı hava operasyonları düzenlediğini duyurdu.

İsrail Savunma Kuvvetleri (IDF), 40 savaş uçağının gece saatlerinde İran’ın başkenti Tahran başta olmak üzere birçok bölgede yer alan askeri tesisleri hedef alarak 100 mühimmat kullandığını bildirdi.

Saldırıların odak noktalarından biri olan Arak Nükleer Tesisi, İran’ın nükleer programında plütonyum üretimi açısından stratejik bir rol oynuyor. Özellikle Arak'taki IR-40 adlı ağır su reaktörü, plütonyum üretiminin önemli bir parçası olan muhafaza yapısıyla birlikte hedef alındı. IDF yetkilileri, bu tesisin İran’ın nükleer silah kapasitesini artırabilecek unsurlar içerdiğini öne sürdü.

İsrail ordusu ayrıca, İran’ın nükleer silah geliştirme çalışmalarında kritik rol oynadığı düşünülen Natanz tesisine de hava saldırısı düzenlendiğini açıkladı. Yapılan resmi açıklamada, “Bu tesis, nükleer silah yapımında kullanılan özgün bileşen ve ekipmanları barındırıyor ve programın hızlandırılmasında kilit görev görüyor” denildi. Tesis daha önce İsrail tarafından saldırılara maruz kalmıştı.

Gece boyunca gerçekleştirilen operasyonlarda ayrıca balistik füze üretimiyle ilgili hammadde tesisleri, füze montajı yapılan yapılar, hava savunma sistemlerine ait altyapılar ve radar sistemleri de bombalandı.

Arak IR-40 Reaktörü nedir, özellikleri nelerdir?

Arak kentinin yakınlarında yer alan IR-40, İran’ın ağır su reaktörüdür ve 40 megavat (termal) kapasiteye sahiptir. Bu reaktör, 1990’lı yıllardan kalma Ağır Su Üretim Tesisinin hemen yanında konumlandırılmıştır. İnşasına 2004 yılında başlanan IR-40’ın 2014'te faaliyete geçmesi planlanmıştı.

1980’lerin ortalarında İran yönetimi, doğal uranyumla çalışan, ağır suyu hem soğutucu hem de moderatör olarak kullanan bir reaktör geliştirmeye karar verdi. İlk olarak İsfahan’da inşa edilmesi düşünülen IR-40, daha sonra Arak’a taşındı. Reaktör, aynı zamanda Ahvaz’daki daha büyük ölçekli Darkhovin santralinin prototipi olarak da değerlendiriliyordu.

2006 yılına gelindiğinde faaliyete geçiş tarihine ilişkin çelişkili açıklamalar yapılırken, Rusya’nın da tasarımda bir dönem teknik destek sağladığı ancak daha sonra bu desteğin sonlandığı biliniyor. 2013’te dönemin Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, reaktör kabının montajı sırasında tesisi ziyaret etmişti.

IR-40’ın yeniden tasarlanış süreci

2015 yılında imzalanan nükleer anlaşma (JCPOA) kapsamında İran, IR-40 reaktörünün yeniden tasarlanmasını ve silah sınıfı plütonyum üretiminin önlenmesini kabul etti. Bu çerçevede reaktörün çekirdeği sökülerek kullanılmaz hale getirildi ve betonla dolduruldu. Ayrıca tüm kullanılmış yakıtın bir yıl içinde yurt dışına çıkarılması taahhüt edildi.

Ancak Ocak 2019’da İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Ali Ekber Salihi, devlet televizyonuna verdiği bir röportajda, çekirdeğin yeniden kurulabilmesi için yedek parçaların önceden temin edildiğini ve beton dökülme görüntülerinin fotomontaj olabileceğini iddia etti.

Reaktörün teknik kapasitesi, yılda 10-12 kilogram plütonyum üretmeye olanak sağlıyor. Bu miktar, teorik olarak 1-2 nükleer silah yapımına yetecek seviyede. Her ne kadar İran, reaktörü sadece araştırma, tıbbi ve endüstriyel amaçlarla kullanacağını beyan etmiş olsa da uluslararası gözlemciler IR-40’ın potansiyel silahlanma riski taşıdığına dikkat çekiyor.

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), reaktörün silah sınıfı plütonyum üretimi için gerekli yeniden işleme faaliyetlerinin belirtilerine henüz rastlamadığını bildirdi. Ancak uzmanlar, İran’ın tesisi ileride değiştirme veya başka bir yeniden işleme tesisi kurma ihtimali üzerine endişelerini sürdürüyor.