Tarih profesörü, yazar ve entelektüel kimliğiyle tanınan İlber Ortaylı, Osmanlı ve modern Türkiye tarihi alanındaki çalışmalarıyla öne çıkan bir akademisyendir.
1947 yılında Avusturya’nın Bregenz kentinde bir göçmen kampında dünyaya gelen İlber Ortaylı, Kırım Tatarı kökenlidir. Babası uçak mühendisi Kemal Ortaylı’dır. Henüz iki yaşındayken ailesiyle birlikte Türkiye’ye gelmiş ve çocukluk yıllarını İstanbul ile Ankara arasında geçirmiştir.
İlköğretimini Ankara’da tamamladıktan sonra, İstanbul’daki Saint George Avusturya Lisesi’nde ortaokula devam etmiş, lise eğitimini ise Ankara Atatürk Lisesi’nde tamamlamıştır. 1965 yılında liseyi bitirdikten sonra, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ile Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Yeniçağ Tarihi eğitimi almıştır. Aynı dönemde Viyana Üniversitesi’nde Slavistik ve Orientalistik alanlarında eğitim alarak entelektüel altyapısını güçlendirmiştir.
Hangi dilleri bilmektedir?
İlber Ortaylı, farklı dillerdeki kaynaklara ulaşabilme yeteneği sayesinde tarih alanında özgün çalışmalara imza atmıştır. Bildiği diller şu şekildedir:
İleri düzeyde bildiği diller:
- Türkçe
- Osmanlıca
- Almanca
- Fransızca
- İngilizce
- Rusça
Orta düzeyde bildiği diller:
- Arapça
- Farsça
- Latince
- İbranice
- Sırpça
- Yunanca
Okuma düzeyinde bilgi sahibi olduğu diller:
- Kırım Tatarca
- İtalyanca
- Slovakça
- Romence
- Hırvatça
- Boşnakça
Bu dil yetkinliği, Ortaylı’nın farklı dönem ve coğrafyalardaki arşivlerle doğrudan çalışma yapabilmesine olanak tanımıştır.
Akademik kariyerine nasıl başlamıştır?
1973 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde asistan olarak göreve başlayan Ortaylı, akademik yaşamına hızlı bir giriş yapmıştır. 1977 yılında arşiv çalışmaları için Almanya’nın Bonn kentine gitmiş, ardından Chicago Üniversitesi’nde Halil İnalcık’ın danışmanlığında yüksek lisans yapmıştır.
“Tanzimat Sonrası Mahalli İdareler” başlıklı teziyle doktor, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu” çalışmasıyla 1979’da doçent, 1989 yılında ise profesör unvanını almıştır. Çalışmaları, Osmanlı modernleşmesi, yerel yönetimler ve dış politika etkileri üzerine yoğunlaşmıştır.
Hangi üniversitelerde görev almıştır?
1983 yılında Türkiye’deki akademik politikalara tepki olarak Ankara Üniversitesi’nden istifa eden Ortaylı, yurt dışında birçok üniversitede ders ve seminerler vermiştir. Paris’te Ecole des Hautes Etudes, Berlin Freie Universität, Princeton Üniversitesi başta olmak üzere; Viyana, Moskova, Roma, Münih, Strasbourg, Yanya, Sofya, Kiel, Cambridge, Oxford ve Tunus’taki üniversitelerde misafir öğretim üyeliği yapmıştır.
1988 yılında ODTÜ’de kısa süreli çalıştıktan sonra tekrar Ankara Üniversitesi’ne dönmüş, 1989-2002 yılları arasında SBF İdare Tarihi Bilim Dalı Başkanlığı görevini yürütmüştür. 2002 yılında Galatasaray Üniversitesi’ne geçen Ortaylı, aynı zamanda Topkapı Sarayı Müzesi’nin başkanlık görevini de üstlenmiştir. Hâlen Galatasaray Üniversitesi’nde tarih dersleri vermektedir.
Hangi alanlarda çalışmalar yapmıştır?
Prof. Dr. İlber Ortaylı’nın çalışmaları, Osmanlı İmparatorluğu’nun idari yapısı, modernleşme süreci, hukuk sistemi, milliyetçilik, toplumsal dönüşüm ve diplomasi gibi konulara odaklanır. 16. ve 19. yüzyıllar arasındaki Osmanlı ve Rus tarihi üzerine uzmanlaşmıştır.
Yerel yönetimler, şehir tarihi, aile yapısı, Osmanlı-Rus ilişkileri gibi konularda hem akademik hem de popüler düzeyde yayımlanmış çok sayıda çalışması vardır. Çalışmaları, hem akademik çevreler hem de geniş okuyucu kitlesi tarafından ilgiyle takip edilmektedir.
Televizyon programlarında yer almış mıdır?
İlber Ortaylı, akademik kimliğini kitlelerle buluşturmak adına televizyon programlarında da yer almıştır. “İlber Ortaylı ile”, “İlber Ortaylı ile Yakın Tarih Dersleri” ve “İlber Ortaylı ile Zaman Kaybolmaz” gibi programlarla, tarih bilgilerini sade ve etkili bir dille izleyiciye aktarmıştır. Bu programlar, tarih bilincinin yaygınlaşmasına katkı sağlamıştır.
Hangi ödülleri almıştır?
İlber Ortaylı, bilim ve kültür alanındaki katkıları nedeniyle birçok ödüle layık görülmüştür: Bunlardan bazıları şöyle;
- 2001 – Aydın Doğan Vakfı Ödülü
- 2006 – İtalya Akdeniz Festivali “Avrupa ile Akdeniz Arasında Lazio” Ödülü
- 2007 – Rusya Federasyonu Puşkin Ödülü: Rus dili ve kültürünü tanıtma faaliyetleri dolayısıyla verilmiştir.
- 2017 – Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü
- 2021 – 12. Çağdaş Yaşam Cumhuriyet Ödülü
- 2023 – Üsküdar Üniversitesi Yüksek İnsani Değerler Ödülü
Bu ödüller, Ortaylı’nın yalnızca akademik başarılarıyla değil, topluma kattığı kültürel değerlerle de öne çıktığını göstermektedir.
En bilinen kitapları hangileridir?
İlber Ortaylı, hem akademik hem de geniş okuyucu kitlesine hitap eden çok sayıda esere imza atmıştır. Öne çıkan bazı kitapları şunlardır:
- Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1974)
- Türkiye’de Belediyeciliğin Evrimi (1978)
- İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı (1983)
- Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu (1980)
- Osmanlı Aile Yapısı (2000)
- Osmanlı Barışı (2003)
- Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek serisi (2006-2007)
- Eski Dünya Seyahatnamesi (2007)
- Tarihin Işığında (2009)
- Türkiye’nin Yakın Tarihi (2010)
- Defterimden Portreler (2011)
Bu eserler, tarih disiplinini hem akademik hem de günlük hayat düzeyinde anlaşılır kılmayı hedefler.
İlber Ortaylı’nın tarih anlayışı nasıldır?
İlber Ortaylı’ya göre tarih, yalnızca olayların kronolojik sıralanması değildir. Toplumların zihniyet yapısını, kültürel mirasını ve siyasal evrimini anlamanın anahtarıdır. Geçmişin doğru yorumlanması, bugünü anlamayı ve geleceği inşa etmeyi kolaylaştırır.
Osmanlı İmparatorluğu’nu, çok uluslu ve çok dinli yapısıyla modern devlet anlayışına katkı sağlayan bir model olarak görür. Tarih disiplinine yaklaşımı, yalnızca akademik değil; aynı zamanda kültürel ve toplumsal sorumluluk içeren bir perspektife dayanır.
İlber Ortaylı neden bu kadar etkilidir?
İlber Ortaylı, derin akademik birikimi, güçlü hitabeti, çok yönlü kişiliği ve topluma olan duyarlılığı ile Türkiye’nin en etkili entelektüellerinden biri kabul edilmektedir. Disiplinlerarası yaklaşımı sayesinde yalnızca tarih değil; siyaset, hukuk ve kültür gibi birçok alanda da etkili analizler yapmaktadır.
Toplumla doğrudan iletişim kurabilen, sade fakat güçlü anlatımıyla tarih bilincini yaygınlaştıran Ortaylı, çağdaş Türk aydınları arasında kendine özel bir yer edinmiştir.
