F-35 Lightning II nedir? Modelleri, teknik özellikleri ve kullanıcı ülkeler

F-35 Lightning II, Lockheed Martin tarafından geliştirilen, beşinci nesil çok rollü bir savaş uçağıdır. Hava üstünlüğü, yer hedeflerine taarruz, istihbarat toplama ve elektronik harp gibi birçok görevi tek bir platformda gerçekleştirme yeteneğine sahiptir. Gelişmiş gizlilik (stealth), sensör entegrasyonu ve ağ merkezli harp kabiliyetleriyle öne çıkar.

F-35, 1990’larda başlatılan Joint Strike Fighter (JSF) programı kapsamında geliştirildi. Lockheed Martin’in X-35 prototipi, Boeing’in X-32’sine karşı yarıştı ve programı kazandı. Bu program, NATO ülkeleri dahil olmak üzere birçok ülkeyi kapsayan uluslararası bir iş birliğini temel alır. Başlangıçta Türkiye de bu projeye katılmış, ancak sonradan programdan çıkarılmıştır.

F-35 Lightning II, geleceğin hava savaş ihtiyaçlarını karşılamak üzere tasarlanmış modern bir savaş uçağıdır. Proje, 2040’lı yıllarda dahi etkinliğini sürdürebilecek şekilde planlanmıştır. Havadan-havaya yetenek açısından yalnızca F-22 Raptor’un ardından gelen bu uçak, seleflerine kıyasla çok daha etkili bir performans sunmayı amaçlamıştır. Tasarım sürecinde belirlenen hedefler arasında; dört kat daha güçlü hava-hava yeteneği, sekiz kat daha etkin kara saldırı kabiliyeti ve üç kat daha etkili stratejik keşif kapasitesi yer alır. Bu üstünlüklerin, düşük radar izi (RCS) ve artırılmış menzil gibi avantajlarla birleşmesi beklenmiştir.

Ayrıca NATO ülkelerinin yaygın olarak kullandığı F-16’ların yerini alabilecek, ticari olarak da yaygınlaştırılabilir bir savaş uçağı ihtiyacı mevcuttu. ABD’nin F-22’yi müttefik ülkelere satmama kararı da göz önünde bulundurularak, F-35’in küresel ölçekte benimsenmesi doğal hale geldi.

F-35 genel teknik özellikleri

• Uzunluk: 15,7 metre
• Kanat açıklığı: 10,7 metre
• Maksimum hız: Mach 1.6 (1.930 km/saat)
• Menzil: Yaklaşık 2.200 kilometre
• Motor: Pratt & Whitney F135 turbofan
• Silah sistemleri: Dahili 25 mm GAU-22/A top ve çeşitli hassas mühimmat taşıma kapasitesi

F-35’in kaç farklı modeli vardır?

F-35, üç temel varyanta sahiptir:

F-35A: Konvansiyonel kalkış ve iniş modeli.ABD Hava Kuvvetleri ve birçok NATO ülkesi tarafından kullanılan bu model, standart pistlerde operasyon yapabilecek şekilde tasarlanmıştır.

F-35B: Kısa kalkış ve dikey iniş modeli.Deniz piyadeleri ve pist süresi sınırlı olan kuvvetler için geliştirilen bu versiyon, kısa mesafeli kalkış ve dikey iniş anlamına gelen STOVL (Short Take-Off and Vertical Landing) yeteneği ile öne çıkar.

F-35C: Uçak gemisi uyumlu model.Donanma için geliştirilmiş olup, CATOBAR sistemine uyumlu kalkış ve iniş sistemlerine sahiptir. CATOBAR, “katapult destekli kalkış ve kanca ile iniş” anlamına gelir. Bu sistem, sabit kanatlı savaş uçaklarının uçak gemilerinden kalkış ve iniş yapmasını sağlayan özel bir düzendir. F-35C varyantı, bu sisteme uygun şekilde tasarlanmış tek F-35 modelidir.

F-35’in operasyonel kabiliyetleri nelerdir?

F-35 sadece teknik özellikleriyle değil, savaş alanında sunduğu çok yönlü operasyonel kabiliyetlerle de fark yaratır:

• Görünmezlik yeteneği: Radar izi düşük tasarımı sayesinde düşman radar sistemlerinden gizlenerek hava sahasına sızabilir.
• Hedef tespiti ve hassas taarruz: Entegre elektro-optik hedefleme sistemi (EOTS) ile yer hedeflerini hassas biçimde tespit edip etkisiz hale getirebilir.
• Ağ merkezli harp: Diğer hava, kara ve deniz unsurlarıyla gerçek zamanlı bilgi paylaşımı yaparak taktik avantaj sağlar.
• Elektronik harp kabiliyeti: Düşman radarlarını karıştırabilir, füze sistemlerini yanıltabilir, elektronik sinyalleri bozarak üstünlük kurabilir.
• Hava-hava ve hava-yer görevleri: Hem düşman hava unsurlarına karşı üstünlük kurar hem de yer hedeflerine nokta atışıyla müdahale eder.
• Otonom görev yeteneği: Pilotun iş yükünü azaltan gelişmiş görev bilgisayarı sayesinde daha etkin ve güvenli uçuş sağlar.
• Veri füzyonu: Birden fazla sensörden gelen verileri tek bir görüntüde birleştirerek pilotun karar verme sürecini hızlandırır.

F-35 hangi ülkelerde kullanılıyor?

F-35 savaş uçağını aktif olarak kullanan ülkeler arasında ABD, Birleşik Krallık, İsrail, İtalya, Avustralya, Japonya, Güney Kore, Norveç, Hollanda ve Danimarka yer alır. 2025 itibarıyla 1.100’den fazla F-35 dünya genelinde teslim edilmiştir.

F-35, dünya genelinde birçok ülkenin hava kuvvetlerinin bel kemiğini oluşturmaktadır. Kullanıcı ülkeler ve F-35 adetleri ise şöyledir;

• Amerika Birleşik Devletleri: En büyük kullanıcıdır. Hava Kuvvetleri (1.763 F-35A), Deniz Piyadeleri (280 F-35B ve 140 F-35C), Donanma (273 F-35C) olmak üzere toplamda 2.389 sipariş verilmiştir. Halihazırda 900’den fazla F-35 hizmettedir.
• Birleşik Krallık: 48 adet F-35B teslim almıştır; toplamda 138 sipariş verilmiştir. Uçak gemisi HMS Queen Elizabeth dahil deniz platformlarında operasyonel olarak kullanılmaktadır.
• İsrail: 75 adet F-35I “Adir” sipariş edilmiştir; büyük bölümü teslim alınmıştır. Bu özel modifiye model aktif savaş bölgelerinde kullanılan ilk F-35 versiyonudur.
• İtalya: 90 adet F-35A/B siparişi verilmiştir; 28’i hizmettedir. Aynı zamanda Avrupa’da üretim ve bakım altyapısına sahip az sayıdaki ülkedendir.
• Avustralya: 72 adet F-35A teslim alarak siparişlerini tamamlamıştır. Bölgesel caydırıcılık stratejisinde merkezî bir rol oynamaktadır.
• Norveç: 52 adet F-35A teslim alarak tüm siparişlerini tamamlamıştır. NATO entegrasyonuna katkı sunan önemli bir Avrupa kullanıcısıdır.
• Hollanda: 24 F-35A aktif hizmettedir; toplamda 52 adet sipariş verilmiştir. NATO’nun ileri hava unsurlarından biridir.
• Japonya: 105 F-35A ve 42 F-35B olmak üzere toplam 147 adet sipariş verilmiştir; büyük kısmı teslim alınmıştır. Destroyerlerin uçak gemisine dönüştürülmesi sürecinde F-35B’ler kullanılacaktır.

• Güney Kore: 40 F-35A teslim almıştır; toplam sipariş 60’tır. Kuzey Kore tehdidine karşı hava üstünlüğünü sağlamak için konuşlandırılmıştır.
• Belçika: 34 adet F-35A sipariş edilmiştir; teslimatlar 2025 itibarıyla başlayacaktır.
• Danimarka: 27 adet F-35A siparişi verilmiştir; ilk teslimatlar gerçekleşmiştir.
• Finlandiya: 64 adet F-35A siparişi vermiştir
• Polonya: 32 adet F-35A siparişi vermiştir.
• Almanya: 35 adet F-35A siparişi verilmiştir; Tornado filosunun yerini alacaktır.
• Kanada: 88 adet F-35A siparişi vermiştir.
• İsviçre: 36 adet F-35A siparişi vermiştir.
• Çekya: 24 adet F-35A siparişi vermiştir.
• Yunanistan: 20 adet sipariş verilmiş, toplamda 40’a kadar artırılması planlanmaktadır.
• Romanya: 32 adet F-35A siparişi verilmiştir; ileride 48 adede ulaşması hedeflenmektedir.

Birleşik Krallık’ın F-35 programındaki özel rolü

Birleşik Krallık, F-35 programına Seviye 1 ortak olarak katılan tek ülkedir. Bu, programdaki en yüksek uluslararası iş birliği düzeyini temsil eder. İngiltere’nin bu özel rolü, hem geliştirme sürecine yaptığı mali katkı hem de teknik ve stratejik iş birliği sayesinde şekillenmiştir.

• Seviye 1 ortaklık: İngiltere, F-35’in geliştirilmesine yaklaşık 2 milyar dolarlık yatırım yaparak en üst düzey uluslararası ortak olmuştur.
• Endüstriyel katkı: İngiliz şirketi BAE Systems, özellikle uçağın gövde yapısı, kokpit tasarımı ve uçuş kontrol sistemlerinde önemli bir üretici rolündedir. Ayrıca Rolls-Royce, F-35B’nin dikey iniş kalkış sistemlerine katkı sağlamaktadır.
• F-35B varyantına odaklanma: Birleşik Krallık, dikey iniş kalkış kabiliyetine sahip F-35B modelini tercih etmiştir. Bu model, Kraliyet Donanması’nın HMS Queen Elizabeth ve HMS Prince of Wales uçak gemilerinde operasyonel olarak kullanılmaktadır.
• Ulusal entegrasyon: İngiltere, F-35’leri kendi geliştirdiği komuta kontrol sistemleri ve veri ağıyla entegre şekilde kullanmaktadır.
• Operasyonel bağımsızlık kapasitesi: Diğer ülkelerden farklı olarak, F-35B’lerini uçak gemisinde konuşlandırabilen tek ülke olmasının yanı sıra, bu operasyonları kendi komuta zinciri altında yürütebilmektedir.

İsrail neden özel F-35 modeli kullanıyor?

İsrail, F-35 programına katılan ülkelerden biri olmasa da, ABD ile olan yakın askeri ilişkileri sayesinde bu uçağın özelleştirilmiş bir versiyonuna erişim sağlamıştır. “F-35I Adir” olarak adlandırılan bu özel varyant, İsrail’in kendi savunma teknolojilerini entegre edebileceği bir yapıya sahiptir.

Bu özelleştirmenin başlıca nedenleri şunlardır:

• Milli sistem entegrasyonu: İsrail, elektronik harp sistemleri, görev yazılımları ve silah sistemleri gibi unsurları kendi geliştirdiği çözümlerle değiştirebilmek istemiştir.
• Operasyonel bağımsızlık: İsrail Hava Kuvvetleri, Ortadoğu’daki yoğun operasyonel temposu nedeniyle uçaklar üzerinde tam kontrole sahip olmayı tercih etmektedir.
• İleri tehdit analiz kabiliyeti: Bölgesel tehditlere karşı özelleştirilmiş radar ve sensör yazılımları, İsrail’in savunma refleksini güçlendirmektedir.

Bu özelleştirme hakkı, Lockheed Martin ve ABD Savunma Bakanlığı tarafından istisnai olarak verilmiştir. Genel kural olarak, F-35 programına katılan ya da sonradan sipariş veren ülkelerin yazılım, görev sistemi ve mühimmat entegrasyonu gibi konularda değişiklik yapmalarına izin verilmemektedir. İsrail’e tanınan bu esneklik, stratejik ortaklık düzeyinin bir göstergesi olarak değerlendirilmekte ve başka ülkelere aynı kapsamda tanınmamaktadır. Dolayısıyla, başka bir ülke talep etse dahi bu tür özelleştirme imkanı yalnızca çok sınırlı ve özel durumlarda değerlendirilmektedir.

Bu özelleştirme hakkı, Lockheed Martin ve ABD Savunma Bakanlığı tarafından istisnai olarak verilmiştir ve F-35I Adir, bugüne kadar gerçek savaş operasyonlarında kullanılan ilk F-35 versiyonu olma unvanını taşımaktadır.

F-35 ile ilgili hangi tartışmalar yaşanmıştı?

F-35 programı, yüksek maliyetleri ve teknik sorunlar nedeniyle zaman zaman eleştirilmiştir. İşte öne çıkan bazı sorunlar:

• Yüksek maliyetler: F-35, savunma tarihinin en pahalı projelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Hem üretim maliyeti hem de uzun vadeli bakım ve operasyon masrafları oldukça yüksektir.
• Yazılım problemleri: Görev yazılımlarının geliştirilmesi aşamasında sıkça gecikmeler yaşanmış, bazı kullanıcılar eksik veya hatalı işlevlerle karşılaşmıştır.
• Bakım altyapısı: Başlangıçta kullanılan ALIS (Autonomic Logistics Information System) bakım ve ikmal sistemi, karmaşıklığı ve güvenlik açıkları nedeniyle eleştirilmiştir. Bu sistemin yerini alan ODIN (Operational Data Integrated Network), daha hızlı veri işleme, kullanıcı dostu arayüz ve daha güvenli iletişim altyapısıyla operasyonel verimliliği artırmıştır. Ayrıca bulut tabanlı yapısı sayesinde sistem güncellemeleri daha kolay yapılmakta, bakım ve lojistik planlaması daha etkin şekilde yönetilmektedir.

• Kask sistemleri: Gelişmiş özellikler sunan kasklarda, hizalama, gece görüş ve kullanıcı konforu konularında sorunlar yaşanmıştır.
• Motor tedarik sorunları: Pratt & Whitney tarafından üretilen F135 motorunun üretim kapasitesindeki sıkıntılar, teslimatları zaman zaman aksatmıştır.
• OBIGGS sistemi: F-35A modeli, yakıt tankı inertleştirme sistemi (OBIGGS) kaynaklı güvenlik sorunu nedeniyle 2020 yılından itibaren yıldırım koşullarında uçuş kısıtlamasına tabi tutulmuştur. Ancak 2024 yılında yapılan iyileştirmelerle bu sorun giderilmiştir.

F-35 neden geleceğin uçağı olarak görülüyor?

F-35, platformlar arası veri paylaşımını ve sürekli güncellenebilen yazılım altyapısını destekleyen bir sistem sunar. Hedef tespiti, takip, karşı tedbir ve elektronik harp alanlarındaki kabiliyetleriyle gelecekteki hibrid savunma senaryolarına hazırdır.

F-35 ile ilgili sıkça sorulan sorular

1. Türkiye kaç adet F-35 siparişi vermişti?

Türkiye, F-35 programına ortak olarak 30 adet F-35A için resmi sipariş vermiş, toplamda ise 100 adede kadar alım yapmayı planlamıştı. Bu kapsamda Türkiye için 6 adet F-35A uçağı üretildi ancak bu uçaklar teslim edilmedi. 2019 yılında S-400 hava savunma sistemi satın alması nedeniyle CAATSA kapsamında Türkiye programdan çıkarıldı ve teslimatlar askıya alındı. Günümüzde ise F-35 programına geri dönme ihtimali Trump yönetimi ile tekrardan gündeme gelmiştir.

2. 1 adet F-35’in maliyeti nedir?

Modeline göre değişmekle birlikte 2025 itibarıyla bir F-35’in birim maliyeti yaklaşık olarak 82-110 milyon ABD doları arasında değişmektedir. F-35A en düşük, F-35B en yüksek maliyetli modeldir. Bu maliyete uzun dönem bakım ve yazılım destek maliyetleri dâhil değildir. Sadece uçak ve temel donanım ücretini içerir.

3. F-35’in radar menzili ne kadardır?

F-35, Northrop Grumman üretimi AN/APG-81 aktif elektronik taramalı dizi (AESA) radarı ile donatılmıştır. Bu radar, hava hedeflerini yaklaşık 150-200 kilometre menzilden tespit edebilir. Yüzey hedeflerine karşı menzili daha kısadır ancak yüksek çözünürlükte görüntüleme ve takip yeteneği sunar.

4. F-35’in havada kalma süresi ne kadardır?

F-35A modeli yaklaşık 2,2 saat havada kalabilmektedir. Bu süre görev türüne, yüküne ve hava koşullarına göre değişiklik gösterebilir. F-35, ayrıca havada yakıt ikmali yapabilme kabiliyetine sahiptir; bu sayede görev süresi önemli ölçüde uzatılabilir.

5. F-35 kaç tane mühimmat taşıyabilir?

F-35A modeli, iç silah bölmesinde 4 adet hassas güdümlü mühimmat ve kanat altı istasyonlarda 6 adede kadar ek mühimmat taşıyabilir. Taşıyabileceği mühimmat türleri arasında JDAM, GBU-12 lazer güdümlü bombalar, AIM-120 AMRAAM hava-hava füzeleri ve AIM-9X Sidewinder kısa menzilli füzeler gibi modern mühimmatlar yer alır. Maksimum kapasite modeli ve görev yapılandırmasına göre değişir.

6. F-35 radarda görünür mü?

F-35, düşük radar izi (stealth) tasarımı sayesinde geleneksel radarlarda çok zor tespit edilir. Radar kesit alanı (RCS) değeri 0.005 m²’den daha düşüktür. Ancak tamamen görünmez değildir; gelişmiş radar sistemleri bazı koşullarda sınırlı tespit sağlayabilir.

7. S-400 füzeleri F-35’i vurabilir mi?

Teorik olarak gelişmiş hava savunma sistemleri F-35’i tespit edebilir, ancak F-35’in düşük görünürlük kabiliyeti ve elektronik karşı tedbir sistemleri bu riski büyük ölçüde azaltır. NATO tarafından yapılan bazı tatbikat ve simülasyonlarda F-35’in S-400 benzeri sistemlere karşı başarıyla gizlenebildiği, radar sistemlerine yakalanmadan görevini tamamlayabildiği raporlanmıştır. Pratikte bu durum, coğrafya, radar kullanımı ve taktik faktörlere bağlıdır.

8. F-35 ile S-400 arasında ne tür bir teknik sorun bulunuyor?

S-400 sistemlerinin radarları, F-35’in düşük görünürlük (stealth) teknolojisini analiz ederek bu teknolojiyi deşifre edebilir. Bu nedenle ABD, S-400 ile birlikte F-35’in aynı ülkede konuşlandırılmasının uçak için güvenlik riski oluşturduğunu belirtmiştir.

9. F-35’ten daha iyi bir 5.nesil uçak var mı?

Şu an için yalnızca ABD’ye ait F-22 Raptor hava-hava görevlerinde F-35’ten daha üstün kabul edilmektedir. Ancak F-35 çok rollü yapısı, ihracat potansiyeli ve teknolojik altyapısıyla önde gelen beşinci nesil savaş uçağıdır.

10. F-35’in dezavantajları var mı?

Evet. Yüksek maliyet, karmaşık bakım altyapısı, yazılım güncellemelerindeki gecikmeler ve motor temini gibi sorunlar F-35’in eleştirilen yönleri arasındadır. Ayrıca lojistik destek sistemi olarak kullanılan ALIS’ten, ODIN’e geçiş süreci hâlâ bazı aksaklıklar ve kullanıcı şikayetleriyle gündeme gelmektedir. F-35’in ileri teknolojisi, her ülke tarafından tam anlamıyla hızlı ve etkin biçimde entegre edilmesini zorlaştırabilmektedir.

F-35, platformlar arası veri paylaşımını ve sürekli güncellenebilen yazılım altyapısını destekleyen bir sistem sunar. Hedef tespiti, takip, karşı tedbir ve elektronik harp alanlarındaki kabiliyetleriyle gelecekteki hibrid savunma senaryolarına hazırdır.

Kaynak: Lockheed Martin, f-35.com