İkinci Dağlık Karabağ Savaşı, Güney Kafkasya’nın jeopolitik yapısını derinden etkileyen en önemli askerî çatışmalardan biri oldu.
27 Eylül’de başlayan savaş, Azerbaycan ile Ermenistan arasında 1988-1994 yılları arasındaki ilk Karabağ Savaşı’ndan sonra yeniden alevlenen bir bölgesel krizdi.
44 gün süren yoğun çatışmalar, Azerbaycan’ın sahada elde ettiği üstünlük sonucunda 10 Kasım 2020’de imzalanan ateşkes anlaşmasıyla sona erdi.
Çatışmaların başlangıcı ve ilk günler
27 Eylül 2020 sabahı, Karabağ temas hattında başlayan yoğun topçu ve SİHA saldırılarıyla savaş resmen başladı.
Azerbaycan ordusu, “Vatan Muharebesi” adını verdiği operasyon kapsamında Füzuli, Cebrayıl, Zengilan ve Gubadlı yönlerinde eş zamanlı taarruz başlattı.
Savaşın ilk günlerinde Azerbaycan güçleri, kısa sürede birçok köy ve stratejik noktayı ele geçirerek yıllar boyunca hazırlanmış Ermeni savunma hattında gedikler açtı. Ermenistan tarafı ise “topyekûn seferberlik” ilan ederek, sivil halkı cepheye çağırdı.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, ulusa seslenişinde “Topraklarımızı işgalden kurtaracağız” ifadelerini kullanırken; Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ise “varoluş mücadelesi” verdiğini açıkladı.
Azerbaycan ordusunun taktik üstünlüğü İHA’lar ile pekişti
Savaşın seyrini belirleyen en kritik unsur, Azerbaycan ordusunun sahip olduğu modern savaş teknolojisiydi. Özellikle Türkiye üretimi Bayraktar TB2 silahlı insansız hava araçları, cephede hava üstünlüğü sağlayarak Ermenistan’ın zırhlı birliklerine ağır kayıplar verdirdi.
Azerbaycan ayrıca İsrail yapımı Harop ve Orbiter kamikaze İHA’ları etkin biçimde kullandı. Bu sistemler, düşman radarları, topçu mevzileri ve lojistik hatlarını hedef alarak Ermeni savunmasını adeta felç etti.
Ermenistan’ın Sovyet döneminden kalma modernizasyon yoksunu hava savunma sistemleri (OSA, Strela, S-300) modern İHA teknolojisi karşısında karşı yetersiz kaldı. Bu durum, savaşın “insansız hava gücüyle kazanılan ilk büyük modern çatışma” olarak tarihe geçmesine yol açtı. Sonraki yıllarda cereyan eden savaş ve çatışmalarda adeta yol gösterici oldu.
Uluslararası tepkiler ve ateşkes girişimleri
Savaşın ilk haftalarından itibaren BM, AB, Rusya, Fransa, ABD ve İran başta olmak üzere birçok ülke çatışmaları kınayarak taraflara itidal çağrısında bulundu.
10 Ekim’de Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un arabuluculuğunda bir insani ateşkes anlaşması duyuruldu. Ancak taraflar, birbirini ihlal ile suçladı ve çatışmalar devam etti.
Ateşkesin uygulanamaması, bölgesel güçlerin etkisini artırdı. Türkiye, Azerbaycan’a açık siyasi ve askerî destek verirken; Rusya, Ermenistan’a diplomatik koruma sağladı.
Savaşın dönüm noktası: Şuşa’nın ele geçirilmesi
Kasım ayının ilk haftasında Azerbaycan ordusu, Dağlık Karabağ’ın ikinci büyük şehri olan Şuşa’ya yöneldi. Şehir, hem stratejik konumu hem de kültürel sembol değeri nedeniyle savaşın kaderini belirleyen nokta oldu.
Yoğun sokak çatışmalarının ardından 8 Kasım 2020’de Azerbaycan birlikleri Şuşa’yı tamamen kontrol altına aldı.
Aliyev bu gelişmeyi “Şuşa bizimdir, Karabağ Azerbaycan’dır” sözleriyle duyurdu. Ermenistan ordusunun dağılmasıyla birlikte Erivan yönetimi ateşkesi kabul etmek zorunda kaldı.
Ateşkes ilanı ile Azerbaycan şartları kabul edildi
9 Kasım 2020 gecesi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in arabuluculuğunda Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan arasında üçlü ateşkes anlaşması imzalandı.
Anlaşmaya göre:
- Azerbaycan, işgal altındaki toprakların büyük bölümünü geri aldı.
- Ermenistan, Kelbecer, Laçın ve Ağdam bölgelerinden çekilmeyi kabul etti.
- Rusya, 5 yıl süreyle bölgede 2.000 kişilik barış gücü konuşlandırdı.
- Taraflar arasında esir değişimi ve mayın temizleme süreci başlatıldı.
- Bu gelişmeyle 30 yıldır donmuş halde kalan Karabağ meselesi fiilen yeni bir aşamaya geçti.
Savaş sonrasında Azerbaycan, işgalden kurtardığı bölgelerde geniş ölçekli yeniden imar programı başlattı. Füzuli, Cebrayıl ve Zengilan’da altyapı projeleri hızla ilerlerken; Şuşa yeniden kültürel başkent olarak inşa edilmeye başlandı.
Siyasi ve toplumsal yansıması
Azerbaycan’da savaşın ardından millî birlik duygusu pekişti. Cumhurbaşkanı Aliyev’in popülaritesi tarihi bir seviyeye ulaştı.
10 Aralık 2020’de Bakü’de düzenlenen zafer törenine, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da katıldı. Törende “Tek millet, iki devlet” sloganı öne çıktı.
Savaşın başladığı 27 Eylül, “Anım Günü”, Şuşa’nın kurtarıldığı 8 Kasım ise “Zafer Günü” olarak ilan edildi.
İkinci Karabağ Savaşı, Güney Kafkasya’daki statükoyu kökten değiştirdi.
Azerbaycan, toprak bütünlüğünü büyük ölçüde yeniden tesis ederken; Türkiye, bölgedeki etkisini askeri ve diplomatik boyutta artırdı.
Rusya, barış gücü varlığıyla etkinliğini korurken; İran sınır güvenliği ve enerji hatları konusunda yeni diplomatik denklemlere girdi.
İkinci Dağlık Karabağ Savaşı, modern savaş teknolojilerinin etkisini gösterdiği, İHA’ların savaş doktrinini değiştirdiği bir dönüm noktası olarak tarihe geçti.
Azerbaycan’ın zaferi, sadece askeri değil, diplomatik ve psikolojik açıdan da bir “dönüş” anlamına geldi. Ateşkes, 2023 Dağlık Karabağ çatışmalarına giden süreçte Azerbaycan’ın elini güçlendirdi.
Nihayetinde 2023 yılında Azerbaycan ordusunun düzenlediği anti terör operasyonu ile hukuken Azerbaycan toprağı sayılan Dağlık Karabağ’ın tamamı Azerbaycan’ın fiili kontrolüne geçti ve Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü sağlandı.
Bugün Karabağ, yeniden inşa sürecinde olsa da savaşın mirası, Kafkasya’nın geleceğini şekillendirmeye devam ediyor.
